Bono Nedir?
Bono emre yazılı bir ödeme taahhüdüdür. Ödeme kolaylığı sağlayan ve nakit yerine geçen emre yazılı kambiyo senetlerine de, sermaye piyasaları aracılığıyla finansman sağlamak için ihraç edilen sabit getirili menkul kıymetlere de bono denir.
Kıymetli evrak sayılan bonoyu düzenleyen borçlu (keşideci /muhatap), bononun üzerinde yazılı tutarı bononun alacaklısına (lehtar) veya emrettiği kişiye, varsa bononun üzerinde yazılı ödeme tarihinde ve yerinde, yoksa ibrazında, kayıtsız şartsız ödeme taahhüdünde bulunur. Bonolar ancak emre yazılı olarak düzenlenebildikleri ancak ciro edilerek devredilebilirler.
Borsada işlem gördükleri için menkul kıymet sınıfına giren ve risksiz veya düşük riskli ve sabit getiri sağlayan bonolar ise devletler, yerel yönetimler veya özel şirketler tarafından ihraç edilen, Hazine Bonosu, Devlet Tahvili, Banka Bonosu, Finansman Bonosu gibi çeşitleri olan borçlanma araçlarıdır. Borsada işlem gören bonoların ihraçları, alım ve satımları 6362 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu, kambiyo senedi niteliğinde olan bonolar 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu hükümlerine tabidir.
Bono Örneği (Emre Yazılı Senet)
Bononun Zorunlu Unsurları ve Şartları
Aşağıda belirtlen Türk Ticaret Kanunu’nun (TTK) 776. maddesinde açıklanan özel şekil şartlarına uyularak düzenlenmeyen bono veya emre yazılı senetler bono niteliği taşımaz;
- Bono veya Emre Muharrer Senet: Bono metninde "Emre Yazılı Senet" veya "Bono" ibaresinin bulunması zorunludur.
- Kayıtsız ve Şartsız Ödeme Taahhüdü: Bononun, borçlunun bono üzerinde yazılı tutarı “kayıtsız şartsız ödeyeceği” taahhüdünü içermesi gereklidir.
- Ödeme Tarihi: Vade tarihi içeren bonolar vade tarihinde, içermeyenler ise görüldüğünde ödenir. Vade tarihi bononun zorunlu şekil şartlarından biri değildir.
- Ödeme Yeri: Üzerinde ödeme yeri yazılı olmayan bonoların düzenleme yeri ödeme yeri sayılır. Ödeme yeri bononun zorunlu şekil şartlarından biri değildir.
- Alacaklının (Lehdarın) Adı ve Soyadı: Bono hamiline düzenlenemediği için bononun üzerinde yazılı tutarın ödeneceği kişinin adı ve soyadı yazılır.
- Düzenlenme Tarihi: Üzerinde düzenlenme tarihinin yazılı olmayan boolar geçersiz sayılır.
- Düzenleyenin Adı Soyadı ve İmzası: Bononun borçlunun adı soyadı ve imzasını içermesi gerekir.
Ciro İşlemleri: Bono üzerindeki haklar ciroyla 3.kişilere kayıtsız ve şartsız devredilebilir. 2 türlü ciro yapılır;
- Tam Ciro: Bononun arka yüzüne ciro yapılacak kimsenin adı ve soyadı ve ünvanını ve "Ödeyiniz" ibaresini yazılarak imzalanır.
- Beyaz Ciro: Bononun arka yüzünün imzalanması yeterlidir.
Bonoda Taraflar
Bonoda 2 taraf vardır; Bononun borçlusu (keşideci /muhatap) ve alacaklısı (lehtar).
Bono Nasıl Alınır /Bono Nasıl Tahsil Edilir?
Bir aracı kurumda yatırım hesabı açtıran herkes Borsa İstanbul Menkul Kıymetler Borsası Kesin Alım Satım Pazarı’nda (2.el piyasada) işlem gören menkul kıymet niteliğindeki bonoları alıp satabilir. Yeni ihraç edilen Hazine Bonosu, Devlet ve Şirket Tahvillerini ve diğer bono türleri ise bankalar ve aracı kurumlar kanalıya satın alınabilir.
Lehtar, bononun vade tarihinde muhataptan alacağını tahsil ederek bonuyu muhataba iade eder. Ödeme tarihini beklemeden alacağını tahsil etmek isteyen lehdar ise bonoyu bankaya ibraz ederek bir iskonto karşılığında alacağını tahsil edebilir. Banka muhataba ihbarname göndererek bono bedelini bankaya ödemesi gerektiğini bildirir muhatap bono bedelini bankaya öder.
Bankaya ibraz edilen bononun ödeme tarihinden itibaren 2 iş günü içinde ödenmemesi durumunda banka borçluya ödememe protestosu gönderir. Protestoya rağmen ödenmeyen borç banka tarafından takibe alınır.
Aktif Bono Nedir?
Aktif Bankın “N Kolay Bono” adı altında çıkardığı günlük faiz kazancı sağlayan bir tür banka bonosu niteliğinde bir yatırıcım aracıdır. Bu bononun diğer banka bonolarından farkı, yatırımcının, vade süresini beklemeden ve faiz kaybına uğramadan işlemiş faiziyle birlikte ana parasını çekebilmesi ve bankacılık işlem masraflarından muaf tutulmasıdır.
Bono Çeşitleri Nelerdir?
Hazine Bonosu
Devletlerin kısa vadeli finansman ihtiyaçlarını karşılamak üzere bir yıl veya daha kısa vadelerle hazine tarafından ihraç edilen borçlanma enstrümanlarıdır. Devlet tahvilleri gibi devlet iç borçlanma senedi (DİBS) olan hazine bonoları, devlet güvencesine sahip, risksiz, sabit getirili ve yüksek likiditeye sahip yatırım araçlarıdır. Hazine bonoları, belirli bir faiz oranı üzerinde iskonto yapılarak üzerlerinde yazılı nominal değerinin altında bir fiyattan ihraç edilir. Hazine bonosu sahiplerine vade tarihinde ana paraları ile birlikte faiz getirileri ödenir. Hazine bonolarının reel faiz oranı yani nominal faiz ve enflasyon oranları arasındaki fark yatırımcının getirisini belirler.
Yatırım portföylerinde riskleri dengelemek amacıyla genellikle belirli bir oranda hazine bonosu ve devlet tahvili bulundurulur.
Hazine Bonosu Nasıl Alınır?
Risksiz yatırım yapmak isteyen yatırımcıların tercih ettiği hazine bonoları ve devet tahvilleri (DİBS) hazine tarafından ihraç edilir ve ve Merkez Bankası tarafından satışa sunulur. Yatırımcılar, hazine bonolarını bankalar ve aracı kurumlardan satın alabilir ve emanet hesaplarda bedelsiz olarak saklayabilirler. Hazine bonoları, vade sonuna kadar saklanabileceği gibi faiz oranlarındaki değişimlerden kazanç sağlamak için vadesinden önce 2.el piyasada alınıp satılabilir. Bono/tahvil fiyatları faiz oranlarıyla ters orantılı hareket ettiği için faiz oranları yükselince bono fiyatları düşer, faiz oranları düşünce bono fiyatları yükselir.
Altın Gümüş ve Platin Bonoları
Borsa İstanbul’da faaliyet gösteren Kıymetli Madenler ve Kıymetli Taşlar Bölümü üyesi bankalar ve aracı kurumları tarafından ihraç edilen altın, gümüş ve platine dayalı bonolardır. Altın, gümüş ve platin bonoları 2 ay ile bir yıl arasında değişen vadelerle ve iskontolu veya iskontosuz olarak ve Türk Lirası veya döviz cinsinden ihraç edilebiliyor.
Banka Bonoları
Sermaye Piyasası Kurulu’nun Borçlanma Araçlarının Kurul Kaydına Alınması ve Satışına İlişkin Tebliğine göre bankaların, borçlu sıfatıyla sermaye piyaslarından kaynak sağlamak amacıyla düzenledikleri borçlanma enstrümanlarıdır. En az 2 ay ve en fazla 1 yıllık vadelerle, iskontolu olarak, nominal değerinin altına bir fiyattan ihraç edilebilen banka bonoları 2.el piyasada veya doğrudan bankalardan ve aracı kurumlardan satın alınabilir.
Finansman Bonosu
İhraç şartları Sermaye Piyasası Kurulu’nun 13 numaralı tebliğine göre belirlenen, anonim şirketler, yerel yönetimler ve KİT’lerin kısa vadeli finansman ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla en az 2 ay ve en fazla 2 yıl vadeli ve iskontolu olarak ihraç ettikleri, düşük riskli ve göreceli olarak yüksek getirili bonolardır. Finansman bonoları içerdikleri teminat türüne göre A, B, C, D, E ve F olarak beş ayrı sınıfa ayrılır - garanti taşımayan (A), banka garantisi taşıyan (C) hazine garantisi taşıyan (E) gibi.
Bono Yatırımı Nasıl Yapılır?
Menkul kıymet olarak borsada işlem gören hazine bonosu, devlet tahvili, şirket tahvili, finansman bonosu alternatif yatırım araçlarına göre daha rikskiz veya düşük riskli ve sabit getiri sağlayan yatırım araçlarıdır. Yatırımcılar bonoları vadesinden önce 2.el piyasada her zaman alıp satabilirler. Bono yatırımı yapabilmek için bir aracı kurum veya bankada yatırım hesabı açtırmak gereklidir. Yatırımcılar, bankalar veya aracı kurumlar kanalıyla yeni ihraç edilen bonoları satın alabilecekleri gibi Borsa İstanbul Menkul Kıymetler Borsası Kesin Alım Satım Pazarı’nda (2.el piyasada) işlem gören menkul kıymet türündeki bonoların hepsine yatırım yapabilirler.
Yatırımcılar, bonoların fiyatını ve getirisini belirleyen faiz oranları ve diğer makroekonomik verileri yakından izleyerek ve piyasada işlem gören farklı bono türleri arasından kendi yatırım hedeflerine en uygun bono türünü seçerek yatırımlarından maksimum getiriyi elde edebilirler. Kuponlu tahviller de ise tahvil fiyatı ve getirisi, vade sonunda alınacak ana para ile vade sonuna kadar kupon ödemelerinden elde edilecek nakit akışının bugünkü değeri hesaplanarak belirlenir.
100.000 TL’nin altındaki tüm bono ve tahvil emirleri Borsa İstanbul Kesin Alım Satım Pazarında (2.el sabit getirili menkul kıymet işlemleri) işlem görür.
Bono Tahvil Nedir?
Bono ve tahvil devletlerin, yerel yönetimlerin ve şirketlerin kaynak sağlamak için kısa ve uzun vadelere ihraç ettikleri, borsada işlem gören menkul kıymet niteliğindeki borçlanma senetleridir.
Bono ve Tahvil Farkı
Bono ile tahvil arasındaki en temel fark bononun en fazla 1 yıl, tahvilin ise en az 1 yıl en çok 30 yıl vadeli olmasıdır. Ayrıca bonolar iskontolu ve kuponsuz olarak ihraç edilirken, tahviller iskontolu veya sabit ve değişken faizli kuponlu olarak ihraç edilebilirler.
Poliçe Nedir?
Kıymetli evrak olan poliçe bir ödeme emridir. Poliçenin şekil şartları TTK’nun 671. maddesinde açıklanmıştır. Poliçede üç taraf vardır; düzenleyen (Keşideci), poliçede yazılı tutarı lehdara ödemekle yükümlü olan (Muhatap) ve poliçede yazılı tutarın ödeneceği kişi (Lehtar). Poliçeyi düzenleyen taraf poliçeyi muhataba göndererek onayını alır. Muhatap, poliçenin üzerine “kabul edilmiştir” yazarak imzalar ve lehtara iletir. Poliçenin üzerinde belirtilen ödeme tarihinde lehtar poliçeyi muhataba ibraz ederek poliçe bedelini tahsil eder ve “tahil edilmiştir” yazarak imzalar.
Poliçe ve Bono Farkı
Şekilde şartları açısından benzerlik taşıyan poliçe ile bono arasında bazı önemli farklar vardır;
i. Bononun bir muhatabı bulunur oysa poliçenin üzerine birden fazla muhatap yazılabilir. Bütün muhataplar poliçeyi ayrı ayrı kabul etmek zorundadırlar ve alacaklıya karşı müteselsilen sorumludurlar.
ii. Bonunun aksine keşideci kendi üzerine poliçe keşide edebilir.
iii. Bonoda sadece 2 taraf bulurken poliçenin 3 tarafı vardır.
iv. Bonodan farklı olarak poliçeye faiz şartı eklenebilir.
Bono İhracı Nedir?
Bono devletlerin, yerel yönetimlerin veya şirketlerin nakit ihtiyaçlarını karşılamak veya proje finansmanı sağlamak amacıyla yatırımcılara bono ve tahvil gibi sabit getirili borçlanma araçlarını belirli vadelerle ve belirli bir faiz kazancı karşılığında satmasıdır.
Eurobond Nedir?
İhraç edildiği ülkenin para birimi dışındaki para birimleri cinsinden satışa sunulan ve genellikle devletler, şirketler ve uluslararası kuruluşlar tarafından ihraç edilen bonolardır. Eurobondlar ülkemizde nominal değerleri üzerinden iskontosuz ve sabit faizli kuponlarla, ve genellikle 5 ile 30 yıl arasında değişen vadelerle ihraç edilirler. Eurobond yatırımcısı vade sonunda ana parasını nominal değer olarak geri alır. Dolar cinsinden ihraç edilen eurobondlara yılda 2, euro cinsinden ihraç edilenler ise yılda 1 kez kupon ödemesi yapılır. Kupon ödemeleri üzerinden vergi kesilmez ancak yatırımcıların sermaye kazançlarını beyan etme zorunluluğu vardır.
Bono ve Senet Farkı
Her iki belge de belli bir tutarın ödenmesini taahhüt etmesine rağmen bono ile senet arasında önemli farklar vardır:
- Bono, Türk Ticaret Kanununa göre kıymetli evrak ve Türk Ceza Kanununa göre resmi belge sayılırken senet kıymetli evrak veya resmi belge olarak sayılmaz,
- Bonun geçerli olabilmesi için şekil şartlarına uygunluk gerekirken senetlerde herhangi bir şekil şartı aranmaz.
- Bono, para ve maddi haklar gibi alacaklar için düzenlenirken senet ayrıca edimlerin yerine getirilmesi şartını içerebilir.
- Bononun taraflarından sadece birisi borçlu olurken senet taraflarının her ikisi de borçlu olabilir.
- Senetler TBK (Türk Borçlar Kanunu) bonolar ise Türk Ticaret Kanununa (TTK) hükümlerine tabidir.
Senet Ödenmezse Ne Olur?
Üzerinde yazılı ödeme tarihinde ödenmeyen senedin alacaklısının yasal takip başlatma hakkı doğar. Alacaklı senedin aslı ile bir avukata ya da icra dairesine başvururarak borçluya resmi ödeme emri gönderilmesini sağlar. Borçlu, ödeme emrini almasından itibaren 5 gün içerisinde borca itiraz etmezse, 10 gün içinde borcunu ödemekle yükümlüdür. Borçlu, alacaklı ile anlaşırsa gecikme faizleri ve masraflar borca eklenir ve yasal takip sonlandırılır. Borçlunun ödeme yapmaması halinde icra takibi ve haciz işlemleri başlatılır. Borçlunun taşınmaz varlıklarına ve gelirlerine haciz konularak anapara ve yasal takip giderleri ve gecikme faizleri tahsil edilir.
Makalede Geçen Terimler ve Anlamları
Müteakip Ne Demek?
Arkadan gelen, ardısıra gelen, izleyen.
Lehtar Nedir?
Bono, poliçe, çek gibi kıymetli evrak üzerinde adı yazılı, senet tutarının ödeneceği kişi.
Müteakiben Ne Demek?
Müteakip olarak, ardısıra gelecek şekilde.
Senet Ödeme Günleri Ne Demek?
Bir senedin, üzerinde yazılı ödeme tarihini izleyen ilk 3 iş günü içinde alacaklısına ödenmesi gerekir. Senet ödeme günleri de senedin üzerinde yazılı ödeme tarihi ve onu izleyen ilk 3 işgününü kapsar.
Tanzim Tarihi Ne Demek?
Düzenlenme veya keşide tarihi demektir.
Mukabilinde Ne Demek?
Bir şey karşılığında, karşılık olarak anlamına gelir.
Finansman Bonosu Nedir?
Finansman Bonosu, şirketlerin veya devletlerin kısa vadeli finansman ihtiyaçlarını karşılamak üzere ihraç ettikleri, borçlanma aracıdır.
