Brüt Takas Nedir? 

Brüt takas, SPK tarafından belirli kriterlere göre seçilen bazı hisse senetlerinin takas işlemlerine yönelik olarak yapılan farklı bir uygulamayı ifade eder. SPK’nın, Borsa İstanbul, Takasbank ve Merkezi Kayıt Kuruluşu A.Ş. ile işbirliğiyle yürüttüğü, yatırımcıları korumaya yönelik çalışmaları kapsamında başlattığı Brüt Takas uygulaması, bir çeşit tedbir niteliğindedir. Buna göre SPK, gerekli gördüğü durumlarda Borsa İstanbul’da (BİST) işlem gören bazı hisse senetlerini belirli veya belirsiz süreli olarak brüt takas uygulamasına dahil etmektedir. Brüt takas kavramı ve brüt takasın nasıl uygulandığı bir çok yatırımcı tarafından net olarak bilinmemektedir.

Netleştirme işleminin kaldırılması olarak da adlandırılan brüt takas işlemi esas olarak, İstanbul Takas ve Saklama Bankası A.Ş.(Takasbank) tarafından gerçekleştirilen, aracı kurumların, gün içindeki her iki seansta yaptığı alım satımların takas süreci ile ilgilidir. SPK’nın brüt takasa aldığı hisse senetlerinin, takas ve alım/ satım işlemleri brüt takas kapsamında olmayan hisse senetlerine göre bazı farklılıklar gösterir. SPK, piyasanın oluşmasını etkilemeyen bazı hisse senetlerini brüt takas uygulamasına dahil ederek bu hisselerde oluşabilecek spekülatif fiyat ve miktar hareketlerini önlemek amacıyla takas ve alım/satım işlemlerine bazı kısıtlar getirmektedir.

• Hisse senetleri sadece SPK tarafından brüt takas kapsamına alınabilir veya bu kapsamdan çıkarılabilir. Hisselerin brüt takasta tutulma süresi de yine SPK tarafından belirlenir.
• Brüt takasta olan hisse senetleri internet üzerinden alım/satım emir girişine kapatılır. Şahsen veya telefon aracılığıyla emir girişi yapılabilir.
• Brüt takasa alınan hisse sentelerinde aynı gün (günlük) alım satım işlemi yapılamaz.
• Brüt takas kapsamında bulunan hisseleri satın alırken toplam bedel ancak nakit olarak ödenebilir, kredili satın alma işlemi yapılamaz.

Yukarıda açıklanan brüt takas kısıtlarına tabi olmak istemeyen yatırımcıların hisse senedi satın almadan önce hisse senedinin brüt takas kapsamında olup olmadığını araştırmaları önemlidir.

Görüldüğü gibi brüt takas uygulaması, hisselerin takas işlemleri ile ilgilidir, yatırımcıların kararlarını etkileyebilecek veya yatırım yapmalarını engelleyecek sonuçlar doğurmaz.

Hisse Senedinin Brüt Takasa Alınması?

Brüt takas uygulamasına dahil edilmeyen hisse senetleri normal olarak, toplam hisse adedi ve tutar bazında netleştirme işlemine tabi tutulur. Brüt takasa dâhil edilen ve netleştirme uygulaması kaldırılan hisse senetlerinde Takasbank tarafından brüt takas uygulaması yapılır. Buna göre aracı kurum ve yatırımcı bazındaki takas alacakları Takasbank tarafından takas süresinden sonra dağıtılır. Brüt takastaki hisse senetlerini almak isteyen yatırımcılar, takas tarihinde hesaplarında alımlarını karşılayacak tutarda nakit, satım yapmak isteyen yatırımcılar ise takas tarihinde hesaplarında satımlarını karşılayacak miktarda menkul kıymet bulundurmak zorundadırlar. Ayrıca brüt takas uygulamasına dahil olan hisse senetleri;

Brüt Takas Hisse Nasıl Satılır?

Brüt takasa alınan hisse sentelerinde Takasbank tarafından netleştirme uygulaması kaldırır ve bu hisselerin aynı gün veya günlük alım satımını yapılmasına izin verilmez. Brüt takas uygulaması kapsamındaki hisse senetlerini satmak isteyen yatırımcıların, takas tarihinde hisse senedi satışlarını karşılayacak miktardaki hisse senedini hesaplarında bulundurmaları zorunludur. Diğer bir deyişle brüt takas kapsamındaki hisselerin açığa satışına izin verilmez.

Netleştirme Nedir?

İstanbul Takas ve Saklama Bankası A.Ş. (Takasbank) tarafından aracı kurumların, gün boyunca her iki seansta gerçekleştirdileri alım/satım işlemleri, hisse senedi adedi ve toplam TL tutarı olarak netleştirilir. Buna göre bir aracı kuruluşun aynı tarihte aldığı ve sattığı bir hissenin toplam satış tutarından toplamı alış tutarı düşüldüğünde elde edilen net bakiyeye bakılarak ilgili aracı kurum söz konusu hisse için takasa borçlandırılır veya alacaklandırılır. Aracı kuruluşun söz konusu hisseyi alış tutarı satış tutarını aşıyorsa, aracı kuruluş takasa nakit borçlu, satış tutarı alış tutarını aşıyorsa takastan nakit alacaklı olur. Yatırımcı bazında bakıldığında ise bir hisse senedinde gün içerinde alım satım yapan yatırımcı alım satım arasındaki net TL tutarı ve hisse miktarı farkı negatifse söz konusu fark kadar ödeme veya teslim yapar. Aynı şekilde net TL tutarı ve hisse miktarı farkı pozitifse yine söz konusu fark kadar yatırımcıya ödeme veya teslimat yapılır.

Neden Brüt Takas Uygılaması Yapılır?

Brüt takas uygulaması, SPK (Sermaye Piyasası Kurulu) tarafından yatırımcıların ve hisse senedi piyasasının maruz kaldığı risklerin azaltması amacıyla getirilen tedbir niteliğinde bir uygulamadır. Buna göre SPK, BİST’de işlem gören hisse senetleri içinde olağan dışı fiyat hareketlerinin görüldüğü tespit edilen hisselerin alım satımına sınır getirmek amacıyla bu hisseleri, dolaşımdaki pay sayıları, halka açıklık oranı, piyasa derinliği ve benzeri kriterlere dayanarak tedbir amacıyla brüt takas uygulamasına dâhil etmekedir.

SPK konuyla ilgili olarak kendi resmi sitesiden yayımladığı duyuruda, brüt takas uygulaması yanında, belirli hisse senetlerinde sıkça görülen “yapay fiyat ve piyasa oluşturma teşebbüslerine karşı çok yönlü tedbir uygulamaları“ konularında çalışmaların yürütüldüğünü ve bu çalışmaların “suç işlendikten sonra olayın tespit edilmesine dayalı cezalandırma ve yasak getirme yaklaşımlarından çok suç işleme kapılarının baştan kapatılmasına ve suç işlenmesini kaynağında önlemeye yönelik modern yaklaşımlara” dayandığını belirtmektedir.

Brüt Takas Nasıl İşlem Yapılır?

Yatırımcıların takas tarihinde, satın aldıkları veya sattıkları hisselerden brüt takasa dahil olanlar için, hesaplarında hisse alım tutarı kadar nakit veya sattıkları hisse senedi miktarı kadar hisse senedini hesaplarında bulundurmaları gereklidir. Bu nedenle brüt takas uygulamasındaki bir hisse senedi ancak alındıktan bir gün sonra satılabilir ve söz konusu hisseler açığa satış işlemine kapalıdır.

Brüt takasa dâhil edilen hisselerin takas işlemi brüt takas haricindeki hisselerin takas işleminden farklı olarak netleştirmeye tabi tutulmaz. Buna göre, bir aracı kuruluş aynı tarihe brüt takasa alınan bir hisse senedinde hem alım hem de satım işlemi yaptıysa, satılan hisselerin toplam tutarı ve miktarı, alınan hisselerin toplam tutarı ve miktarında mahsup edilmez. Her işlemin takası, ödeme ve teslimatları ayrı ayrı yapılır.

Brüt Takas Ne Kadar Sürer?

SPK, bir hisse senedinin brüt takasa alınması ile ilgili duyurularında genellikle brüt takas başlangıç ve bitiş tarihlerini de belirtir. Brüt takas süresi her hisse için farklı olabileceği gibi bazı hallerde bir hisse senedinin ne kadar süreyle brüt takasta kalacağı belirtilmeyebilir. Brüt takasın bitiş tarihi belirtilmediği durumlarda hisse senedinin brüt takasta kalışı süresiz olarak nitelendirilir.

Brüt Takas Uygulaması Olan Hisseler

Borsa İstanbul’un internet siteside ilan edilen ve en son 29 Mart 2019 itibariyle güncellenen brüt takasa tabi hisse senetleri ve brüt takas uygulamasının başlangıç ve bitiş tarihleri:

Brüt Takas Uygulaması Hisseyi Nasıl Etkiler?

Brüt takas uygulamasına dahil edilen hisse senetleri kredili alış, açığa satış ve internet (online) işlemlere kapatılarak spekülatif amaçlı yatırımların önüne geçilmesi hedeflenmektedir. Böylece brüt takasa alınan hisse senetlerinin fiyatında suni dalgalanmalar yaratılarak manipüle edilmesinin büyük ölçüde önlenmesi hedeflenmektedir. Brüt takas hisselerin sadece takas işlemlerini etkileyen bir uygulama olmasına rağmen brüt takas kapsamına alınan hisselerin online emir girişine, açığa satışa, kredili işlemlere ve günlük alım/satıma kapalı olması nedeniyle spekülatif işlemlerden kaynaklanan işlem hacmi ve talep düşeceği için fiyatlarının gerilemesi beklenir. Brüt takas uygulamasından çıkarılan hisse senetlerinin fiyatlarında belirgin bir yükseliş olduğu gözlenmektedir.