Cari Açık Nedir?
Cari açık, bir ülkenin diğer ülkelerle yaptığı tüm işlemlerin dökümünü gösteren “Ödemeler Dengesi”ni oluşturan 3 ana hesaptan biri olan cari hesap bakiyesinin negatif olması durumudur. Dış ticaret açığı cari açığın oluşmasında en büyük etkendir.
Ödemeler Dengesini Oluşturan Hesaplar
Cari Hesap veya Cari Denge: Bir ülkeye döviz giriş çıkışını sağlayan, mevcut mal ve hizmetlerin alım satımı, yabancı ülkelerde yapılan yatırımlardan elde edilen gelirler ve karşılıklı transferlerin yer aldığı, dış ticaret dengesi, net gelir, doğrudan transferler ve varlık gelirleri adı altında 4 ayrı alt hesaptan oluşur.
Sermaye Hesabı: Yabancı ülkelere yapılan özel ve kamu yatırımları veya verilen kredilerle, ülkeye yapılan yabancı yatırımlar veya verilen yurt dışından alınan kredileri gösterir. Cari hesap açık verdiği zaman ödemeler dengesi sermaye hesabı ile denkleşir.
Resmi Rezervler: Bir ülkenin resmi altın ve döviz rezervlerini gösterir.
Cari Dengeyi Oluşturan Hesaplar
Dış Ticaret Dengesi: Bir ülkenin ihraç ettiği mal ve hizmetlerden sağladığı gelirler ile ithal ettiği mal ve hizmelere ödediği bedel arasındaki farkı ifade eden dış ticaret dengesi mal ve hizmetler dengesi hesaplarından oluşur. Mal Dengesi, bir ülkenin yurt dışına sattığı malların geliri ile yurt dışından satın aldığı mallar için ödenen bedel arasındaki fark, Hizmetler Dengesi ise bir ülkenin yurt dışına sağladığı ulaştırma, turizm, haberleşme, inşaat, sigorta, finansal, kişisel ve kültürel hizmetler karşılığında elde ettiği gelir ile yurt dışından aldığı aynı tür hizmetlere ödenen bedel arasındaki farktır.
Toplam ihracat gelirlerinin toplam ithalat giderleriyle eşit olması durumunda dış ticaret denkliği sağlanır. Toplam ihracat gelirlerinin toplam ithalat giderlerini aşması durumda dış ticaret fazlası,toplam ithalat giderlerinin toplam ihracat gelirlerini aşması durumunda ise dış ticaret açığı oluşur. Cari hesabı oluşturan diğer alt hesaplar (net gelir /gider, transferler, varlık gelirleri) ihracat ve ithalat tutarları kadar büyük olmadığı için cari açığı yaratan en büyük etken dış ticaret açığıdır.
Net Gelir Dengesi: Bir ülkenin vatandaşlarının yabancı ülkelerde edindikleri portföy varlıkları ve doğrudan veya dolaylı yatırımlardan elde ettikleri kar payı, sermaye kazancı, faiz vs. gibi gelirler ve yurt dışında çalışan kişilerin kazandığı ücretler ile aynı şekilde yabancılara ödenen kar payı ve faiz ile ücretler arasındaki farktır. Birincil gelir dengesi adı da verilen bu kalemde gelirlerin giderlerden az olması cari açığın artmasına neden olur.
Doğrudan Transferler: Yurt dışında çalışan kişilerin ülkeye göndedikleri paralar, ülkeye gelen doğrudan yabancı yardımlar ve doğrudan yabancı yatırımlar ve banka kredilerinden oluşur. Mal, hizmet ve sermaye giriş ve çıkışlarını gösterir. Bu kaleme İkincil gelir dengesi adı da verilir.
Varlık Gelirleri: Yabancıların mevduatları, yabancı bankaların sağladığı krediler, yabancılar tarafından satın alınan devlet tahvilleri, hisse senetleri özel şirket tahvilleri, yabancılara borçlanılan paralar, yeniden yatırıma dönüştürülen karlar, hisseler ve borçlar gibi yabancı devletlerin yaptığı doğrudan yabancı yatırımlar, yabancılara olan diğer borçlar, yabancı devletlerin sahip olduğu varlıklar, yabancı devletlere gönderilen paraları kapsar. Varlık gelirlerinin varlık giderlerden fazla olması cari açığın artmasına neden olur.
Cari Açık Nasıl Hesaplanır?
Cari açık, cari hesap dengesi hesaplanarak bulunur. Cari denge ise yukarıda belirtilen 4 cari hesap kaleminin toplamından oluşur.
Cari Hesap Dengesi = Dış Ticaret Dengesi (Mal Dengesi + Hizmetler Dengesi) + Net Gelir /Gider (Yatırım Gelirleri Dengesi) + Doğrudan Transferler + Varlık Gelirleri
Cari denge > 0 ise cari hesap fazla verir,
Cari denge = 0 ise cari hesap denktir,
Cari denge < 0 ise cari açık söz konusudur.
Cari açığın GSYİH’ya oranı hesaplamak için ise cari açık tutarı GSYİH’ ya bölünür.
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’ nın Mart 2018 verilerine göre Türkiye’nin Cari Hesap Dengesi :
Aylık Cari Açık: 4.812 milyon dolar
Yıllık Kümülatif Cari Açık: 55.380 milyon dolar
Dış Ticaret Açığı: 4.608 milyon dolar
Hizmetler Dengesi: 988 milyon dolar
Birincil Gelir Dengesi Açığı: 1.313 milyon dolar
Merkez Bankasının verilerinden de görüldüğü gibi cari açığın büyük bir bölümünü dış ticaret açığı oluşturuyor.
