Hızla büyümeye devam eden kripto para piyasası, yatırımcılar için yeni fırsatlar sunmayı sürdürürken bu dinamik ekosistemde güvenilir ve kullanıcı dostu bir borsa seçmek her geçen gün daha da karmaşık hale geliyor. Bu kapsamda yatırımcıların işlem ücretleri, regülasyonlar ve likidite durumu gibi pek çok faktörü göz önünde bulundurması gerekiyor.
Bu makalede de kripto para borsalarının nasıl çalıştığını incelerek piyasadaki en popüler platformların güçlü ve zayıf yönlerini ortaya koymaya çalışacağız.
Kripto para borsaları nedir?
Kripto para borsaları, dijital varlıkların alım satımını gerçekleştirmek için kullanılan platformlardır. Kullanıcılar, bu borsalar aracılığıyla kripto para birimlerini ve NFT'ler gibi diğer dijital varlıkları takas edebilir ya da alım satım faaliyetlerini gerçekleştirebilir.
Bazı özellikleriyle birbirlerinden önemli ölçüde ayrışan kripto para borsalarını başlangıçta merkezi (CEX) ve merkezi olmayan (DEX) borsalar olmak üzere iki ana kategoriye ayırmak mümkündür.
Merkezi olmayan kripto para borsaları (DEX)
Kullanıcıların doğrudan cüzdanlarından eşler arası (P2P) işlem yapmasına olanak tanıyan borsalara merkezi olmayan borsalar denilmektedir. Bu kapsamda Uniswap, PancakeSwap, dYdX ve Kyber gibi borsalar, akıllı sözleşmeler aracılığıyla çalışmakta ve bir aracıya ihtiyaç duymadan işlem yapılmasına imkan vermektedir. Ancak, bu borsaların merkezi borsalara kıyasla daha karmaşık bir kullanım yapısına sahip olmaları özellikle yeni yatırımcılar için öğrenme sürecinin daha karmaşık olabileceğini göstermektedir. Öte yandan, bu tarz borsalarda kullanıcıların varlıklarının güvenliğinin tamamen kendilerinin sorumluluğunda olması nedeniyle yanlış işlem yapma veya özel anahtarları kaybetme riski de daha yüksek olacaktır.
Merkezi Kripto Para Borsaları (CEX)
Alıcı ve satıcılar arasında aracılık işlevini yerine getiren platformlara ise merkezi borsalar denilmektedir. Alım satım işlemlerini emir defteri sistemiyle yürüten merkezi borsalarda emirler fiyatlara göre sıralanmakta ve en iyi eşleşmeler sağlanarak işlem gerçekleştirilmektedir.
Merkezi borsaların en büyük avantajlarından biri kullanıcı dostu arayüzleri sayesinde kripto para yatırımcılarına kolay erişim imkanı sunmalarıdır. Ancak, merkezi borsaların büyük miktarda kripto para saklamaları nedeniyle siber saldırılarla karşılaşma riski de daha fazladır. Bu sebeple borsanın iflas etmesi ya da dolandırıcılık faaliyetleri içerisinde yer alması durumunda finansal kayıplar yaşanabileceği unutulmamalıdır.
FTX'in 2022'deki çöküşünden zarar gören tüm yatırımcılar da kripto para borsası seçmenin önemi hakkında yeteri kadar acı bilgiye sahip olmuştur. Bu çerçevede kripto para yatırımcılarının merkezi borsaları güvenlik tedbirleri, işlem ücretleri ve şeffaflık gibi pek çok başlık altında incelemesi gerektiği unutulmamalıdır.
En güvenilir kripto para borsaları
Forbes tarafından bu ilkeler göz önünde bulundurularak hazırlanan listede ise en güvenilir kripto para borsaları arasında ilk sırada CME Group yer almıştır. 1898 yılında tereyağı ve yumurta ticareti yapmak amacıyla kurulan CME Group, günümüzde en büyük Bitcoin vadeli işlem borsası konumundadır.
Perakende müşteriler yerine kurumsal müşterilere odaklanan CME, Micro Bitcoin ve Micro Ether gibi çeşitli yatırım alternatifleri sunarak kripto para piyasasında pazar payını önemli ölçüde artırmayı başarmış ve 2024 yılında 1,4 trilyon dolarlık işlem gerçekleştirmiştir.
En güvenilir borsaların ikinci sırasında ise 70 milyar dolarlık piyasa değeriyle Coinbase bulunmaktadır. Şeffaflık ve denetim gücü kategorilerinde yüksek puan almayı başaran Coinbase, 8 milyon aktif hesap ve 245 milyar dolarlık Bitcoin varlığına ulaşmıştır. Coinbase aynı zamanda en büyük Bitcoin saklayıcısı borsa konumundadır.
Avrupa merkezli borsalardan Bitstamp üçüncü sırada yer alırken işlem hacminde küresel çapta liderliğe sahip Binance söz konusu başlık güvenlik olduğunda dördüncü sırada bulunmaktadır. En güvenilir borsaların beşinci sırasında ise Robinhood yer almaktadır.
Genç bir izleyici kitlesinin ilgisini çekmek için yatırımı oyunlaştırdığı için uzun süredir eleştirilen Robinhood, müşteriler için 15 milyar dolar değerinde DOGE coin tutan bir meme pazarı konumundadır.
Forbes tarafından hazırlanan listede kripto para borsalarının şeffaflık ve denetim gücü gibi farklı kategorilerde aldığı puanlar ise şöyle listelenmektedir:
Borsaların işlem hacimleri dikkate alındığında ise 245 milyon kayıtlı kullanıcısı olduğunu bildiren Binance, 14 milyar dolar civarındaki günlük ortalama spot işlem hacmi ile toplam ticaret hacminin dörtte birini gerçekleştirmektedir. İşlem hacmine göre bir sonraki en büyük borsa olan Dubai merkezli Bybit ise günlük 8,2 milyar dolar civarında işleme aracılık etmektedir.
Öte yandan kripto para borsaları içerisinde en çok ziyaret edilen platform aylık 75 milyon kullanıcıyla Binance olurken, bunu 56 milyon kullanıcı ile Coinbase izlemektedir. Kullanıcıların işlem hacmi dikkate alındığında Latin Amerika’da Binance, Rusya’da ise Bybit lider konumdadır.
Kripto para borsası seçiminde etkili olan faktörler
Maker ve taker ücretleri
Forbes’un raporuna göre yatırımcılar kripto alım satımı yapacakları platformu seçerken öncelikli olarak düşük işlem ücretlerine odaklanmaktadır. Buna göre piyasada anında gerçekleşmeyecek işlemler için alınan "maker" ücretleri ile anında gerçekleşen işlemler için alınan "taker" ücretleri yatırımcıların kripto para borsası seçiminde önemli bir kriter olarak görülmektedir.
Spread oranları
Alım-satım ücretlerinin yanında yatırımcıların dikkat etmesi gereken bir diğer önemli maliyet olarak ise alış fiyatı ile satış fiyatı arasındaki fark olan spread gösterilmektedir.
Bir borsada Bitcoin’in alış fiyatı (bir yatırımcının ödemesi gereken fiyat) 100.000$, satış fiyatı (bir yatırımcının satabileceği fiyat) 99.900$ ise spread 100$ olur. Bu makas ise yatırımcı için ek bir maliyet içermemekle birlikte gizli bir yük oluşturmaktadır.
Yapılan araştırmada, herhangi bir hacim indirimi ya da promosyon olmaksızın 25.000 dolarlık bir kripto alımının maliyeti incelenmiş ve kripto borsalarında ortalama toplam işlem maliyeti (spread dahil) 80 baz puan (bp) olarak hesaplanmıştır.
Araştırmada sıralamaya giren firmalar arasında ortalama spread ise 64 baz puan olarak belirlenmiştir.
Kaynak: Forbes
Bu durum ise yatırımcıların kripto borsalarını seçerken sadece işlem ücretlerini değil aynı zamanda spread oranlarını da dikkate aldığını göstermektedir. Bir borsa düşük işlem ücreti sunsa bile eğer spread yüksekse toplam maliyet artabilir. En uygun maliyetli platformu belirlemek isteyen yatırımcılar ise hem maker-taker ücretlerini hem de spread oranlarını birlikte değerlendirmelidir.
Regülasyonlar
Kripto para borsası seçiminde etkili olan bir diğer faktör olarak ise regülasyonlar öne çıkmaktadır.
Buna göre regülasyonlar nedeniyle yalnızca bir veya iki bölgeye odaklanan bazı borsalar da bulunmaktadır. Bu kapsamda Güney Kore'deki 49 milyon yatırımcının %70'ine Bithumb ve Upbit hizmet vermektedir. Geri kalan yatırımcıların büyük kısmı ise Binance, ByBit ve Bitget gibi daha büyük offshore borsalarda işlem yapmaktadır.
Japonya'nın 16 milyon ziyaretçisine hizmet veren ilk üç firma Bitflyer, Coincheck ve Bitbank olurken, Almanya'nın 15 milyon ziyaretçisi Bitget ve Binance ile birlikte Avusturya merkezli Bitpanda'da işlem yapmaktadır. Hindistan'da Binance ülkenin aylık 6 milyon ziyaretçisinin neredeyse tamamını oluşturan en büyük borsadır. Rus yatırımcılar ise ABD yaptırımları altında kalmaya devam ettiği için Coinbase, Robinhood ve Kraken gibi Amerikan borsalarında işlem gerçekleştirmemektedir. Rusya’nın aylık 18 milyon kullanıcısı için en favori borsalar 6,7 milyon ile ByBit, 3,5 milyon ile HTX ve 2,4 milyon ile Binance olarak listelenmektedir.
Özetle kripto para piyasası hızla değişen bir yapıya sahip olduğu için yatırımcıların sadece işlem ücretlerine değil aynı zamanda regülasyonlara, platformun sunduğu şeffaflık, denetim gücü ve ek ürünler gibi faktörlere de dikkat etmesi gerekmektedir.
Editör Notu:
Bu yazıda mevcut araştırmalar sonrasında en güvenilir kripto para borsalarına yer verildi. Ancak, kripto piyasasının dinamik yapısı gereği listede yer alan borsaların durumunun zaman içinde değişebileceği unutulmamalıdır. Bu sebeple yatırımcılar portföylerinin güvenliğini korumak için kendi araştırmasını yapmalı ve risk profiline uygun borsalarda işlem gerçekleştirmelidir.
