Hisse Senedi Nedir ve Nasıl Alınır?

Hisse senedi, şirketlerin ortaklarına şirket sermayesindeki paylarını belgelemek için verdikleri kıymet evraktır. Hisse Senetleri ile ilgili her türlü yasal düzenleme Türk Ticaret Kanunu ve Sermaye Piyasası Kanununda yer almaktadır.

Türk Ticaret Kanununa göre hisse senedi eşit paylara bölünen şirket ana sermayesinin en küçük parçasını temsil eder. Hisse senedi, sahibine şirketin sermayesindeki payı oranında şirkete ortak olma, kar payı alma, yönetime katılma ve oy hakkı verir. Hisse senetlerine ilişkin haklar ve yükümlülükler ile hisse senedi ihracına ilişkin şartlar Türk Ticaret Kanunu’nun çeşitli maddeleriyle düzenlenmiştir.

Anonim Şirketler, Sermayesi Paylara Bölünmüş Komandit Şirketler gibi sermaye şirketleri ile Merkez Bankası gibi özel kanunla kurulan şirketlerin hisse senedi çıkarma yetkisi vardır. Sermaye şirketlerinin hisse senedi çıkarabilmesi için Sermaye Piyasası Kurulundan (SPK) izin almaları gereklidir.

En eski ve en popüler yatırım araçlarından biri olan hisse senetleri şirketler tarafından kaynak sağlamak amacıyla ihraç edilirler. Genellikle halkaz arz (IPO) adı verilen bir yöntemle ihraç edilen hisse senetleri kote edildikleri borsalarda işlem görmeye başlar.

Hisse Kağıdı Nedir?

Fiziksel yani kağıda basılı hisse senetlerine hisse kağıdı adı verilir. Fiziksel hisse senetlerinin, çalınma veya kaybolma gibi çeşitli riskler taşıdıkları için dijital ortamda kayıt altına alınmaya başlanmasıyla birlikte kağıda basılı hisse senedi çıkarılmamaktadır. Ancak hisse senetlerine atıfta bulunurken kağıt veya hisse kağıdı terimi hala kullanılmaktadır.

Türkiye’de 2005 yılından itibaren hisse senetlerinde kaydi sisteme geçildi ve kağıda basılı hisse sentleri yatırımcılarının adına açılan hesaplara kaydedilmeye başlandı. Bu tarihten itibaren yatırımcılara ellerindeki fiziksel yani kağıda basılı hisse senetlerini Merkezi Kayıt Kuruluşuna (MKK) kaydettirmek için 2012 yılının sonuna kadar süre verildi. Yatırımcıların ellerindeki tüm hamiline ve nama yazılı fiziksel hisse senetlerini MKK’ya kaydettirmeleri zorunluluğu getirildi. 2013 yılından itibaren fiziksel hisse senetleri geçerliliğini yitirdi.

Hisse Senedi Çeşitleri Nelerdir?

Türk Ticaret Kanunun’da hisse senetleri özelliliklerine göre sınıflandırılmışlardır.

• Nama Yazılı Hisse Senedi: Üzerinde hisse senedi sahibinin adı olan hisse senetleridir.
• Hamiline Yazılı Hisse Senedi: Üzerinde hisse senedinin sahibinin adı yazılı olmayan hisse senetleridir. Hisse senedinin sahibi ilgili Takasbank kayıtlarında adı yazılı kişidir. Borsada işlem gören hisse senetleri hamiline yazılı hisse senetleridir.
• Bedelli Hisse Senedi: Şirket tarafından sermaye artırımı amacıyla bir bedel karşılığında ihraç edilen hisse senetleridir.
• Bedelsiz Hisse Senedi: Şirkete ait varlıkların değerlerinin artması üzerine yapılan bedelsiz sermaye artışı nedeniyle çıkartılan ve şirket ortaklarına bedelsiz olarak verilen hisse senetleridir.
• Adi Hisse Senedi: Sahiplerine hisseleri oranında kar payı, yönetime katılma ve oy hakkı veren hisse senetleridir.
• İmtiyazlı Hisse Senedi: Sahiplerine şirket ana sözleşmesinde belirtilen ayrıcalıklı haklar veren hisse senetleridir. İmtiyazlı hisse senedi sahiplerinin oy hakları ve kar payı hakları adi hisse senedi sahiplerinden farklıdır ve şirket ana sözleşmesinde belirtildiği gibi uygulanır.
• Primli Hisse Senedi: Nominal (üzerinde yazılı) değerden daha yüksek bir bedelle satışa çıkarılan hisse senetlerine primli hisse senedi adı verilir.
• Primsiz Hisse Senedi: Nominal değeri üzerinden satışa çıkarılan hisse senedi primsiz hisse senedidir.
• Kurucu Hisse Senedi: Şirketin kurucularına bedelsiz olarak verilen hisse senetleridir. Kurucu hisse senedi sahiplerinin yönetime katılma, ortaklık ve oy hakları yoktur ancak kar payı hakları vardır.
• İntifa Hisse Senedi: Ortaklık hakkı vermeyen, şirketlerin alacak veya hizmet karşılığı olarak verdikleri hisse senetleridir.

Hisse Senedi Yatırımının Avantajları

Hisse senedi, alternatif yatırım araçlarına göre sahiplerine bazı haklar ve avantajlar sağlar.

Hisse senedi sahipleri;

• Hisselerini satın aldıkların şirkete ortak olarak şirketin yönetimine katılma, oy hakkı, kar payı alma hakkı ve rüçhan gibi şirket ile ilgili özel haklara sahip olurlar.
• Hisse senetlerinin likiditesi oldukça yüksek olduğu için yatırımlarını kolayca nakde çevirebilirler. Hisse Senetleri kote edildikdikleri borsalarda kolayca satılarak nakde çevilebilir ve takas işlemleri birkaç gün içinde tamamlanarak satış bedeli yatırımcının hesabına geçirilir.
• Şirketin değerinin zaman içinde artması halinde hisseleri elden çıkararak sermaye kazancı elde eder.
• Ortak oldukları şirketlerin dağıttığı temettüleri yani kar payını alarak ilave gelir sağlayabilirler.
• Bedelsiz sermaye artırımı için ihraç edilen bedelsiz hisseleri alma hakkına sahiptirler.
• Bedelli sermaye artırımında şirketin ihraç ettiği yeni payları öncelikli olarak ve uygun fiyata satın alma hakkına (rüçhan hakkı) ahip olurlar.

Hisse Senedinin Getirileri ve Sorumlulukları

Bir yatrırm aracı olarak borsalarda işlem gören hisse senetleri yatırımcılara hisse fiyatlardaki değişimden kazanç elde etme olanağı sağlamasının yanı sıra hisse senetlerni satın aldıkları şirketlere ortak olma hakkı verir. Hisse senetlerini alternatif yatırım araçlarından farklı kılan bu özellik yatırımcılara kanunlarla belirlenen bazı hak ve yükümlüküler getirir.

Hisse Senedi Sahiplerinin Hakları:

• Temettü (Kar Payı) Alma Hakkı: Şirketin dağıtılmasına karar verdiği kardan hisse oranında pay alma hakkı.
• Rüçhan Hakkı: Şirketin yeni hisse senedi ihraç ederek sermaye artırma kararı alması durumunda yeni hisseleri öncelikli olarak alma hakkı.
• Bedelsiz Hisse Alma Hakkı: Bedelsiz sermaye artırımında ihraç edilen hisse senetlerini bedelsiz olarak alma hakkı.
• Tasfiye Bakiyesi Hakkı: Şirketin tasfiyesi halinde tasfiye sürecinden sonra kalan bakiyeden hisse oranından pay alma hakkı
• Yönetime Katılma Hakkı: Şirketin genel kuruuna katılma hakkı.
• Oy Hakkı: Şirket genel kurulunda en az bir ok kullama hakkı ve genel kurul toplantılarında oy kullanarak yönetim kararlarına katılma hakkı.
• Bilgi Alma Hakkı: Şirketin faaliyetleri ve finansal durumu ile ilgili bilgi istemek hakkı.
• Özel Denetim İsteme Hakkı: Şirketin faaliyeleri veya finansal durumuna ilişkin olarak özel denetim yapılması talebinde bulunma hakkı. Şirketin genel kurulu bu talebi onayalarsa Ticaret mahkemesinden özel denetçi atanmasını talep edebilir.

Hisse Senedi Sahiplerinin Yükümlülükleri:

• Şirketin Sırlarını Saklamak: Ortaklık sırasında ve ortaklıktan ayrıldıktan sonra şirketin sırlarını saklama yükümlülüğü.
• Taahhütlerini Yerine Getirme: Şirketin sermaye artırımı için ödemeyi taahhüt ettiği tutarları ödeme yükümlülüğü.
• Sözleşme Koşullarına Uyma: Ortaklık sözleşmesinde yer alan şartlara uyma yükümlülüğü.

Emir İşlemleri Nasıl Yapılır?

Emir girişiyle başlayan hisse senedi alım-satım süreci emrin borsaya iletilmesi ve borsa tarafından sisteme kaydedilmesi, emrin eşleştirilmesi ve tasfiye işlemlerinden oluşur.

• Emir Girişi: Yatırımcı, yatırım hesabının bulunduğu aracı kurum veya bankanın uyguladığı emir kabul yöntemleri çerçevesinde, internet üzerinden elektronik olarak, şahsen veya telefon, faks ve benzeri iletişim araçları ile alım satım emrini iletir. Emrin geçerli olabilmesi için mutlaka hisse sembolünün, geçerlilik süresinin ve fiyat tipinin belirtilmesi gereklidir.
• Emrin Borsaya İletilmesi: Usulüne uygun olarak girilen emirler aracı kuruluş tarafından hisse senedinin işlem gördüğü borsaya iletilir. Borsaya ulaşan emirler sisteme kaydedilir.
• Eşleştirme: Borsa sistemine kaydedilen emirler fiyat ve zaman önceliği kuralına göre eşleştirilir. Buna göre düşük fiyatlı satış emirleri yüksek fiyatlı satış emirlerinden daha önce karşılanır ve aynı şekilde yüksek fiyatlı alım emirleri de düşük fiyatlı alım emirlerinden önce karşılanır. Fiyatların eşit olması durumunda ise sisteme daha önce girilen emre öncelik verilir. Geçerlilik süresi belirtilen emirler bu süre içinde karşılanamzsa emir iptal edilir. Geçerlilik süresi belirtilmeyen emirler karşılanamadığında izleyen işlem gününde eşleştirilir
• Tasfiye: Karşılanan alım emirleri için alış bedeli ve komisyon tutarları yatırımcının hesabından tahsil edilir ve alınan hisse senetleri İstanbul Takas ve Saklama Bankası A.Ş. veya Merkezi Kayıt Kuruluşu A.Ş. tarafından yatırımcı adına kaydedilir ve ardından aracı kuruluş söz konusu hisseleri müşterinin hesabına geçirerek tasfiye işlemini tamamlar.

Emir Tipleri Nelerdir?

Emirler fiyat tipi ve geçerlilik sürelerine göre çeşitli isimler alırlar. Emir girişi yapmadan önce emir tiplerini detaylı olarak öğrenmek yatırımcıların kayıplarını minimize etmelerine yardımcı olacaktır.

• Piyasa Emri: Piyasada oluşan en iyi fiyattan alım veya satım yapılması için verilen emirdir. Satım emirlerinin en yüksek fiyattan, alım emirlerinin ise en düşük fiyattan gerçekleştirilmesini ifade eder. Piyasa emirleri alım veya satım emrileriyle eşleşen emirler geldiğinde gerçekleşir.
• Limit Emri: Fiyat sınırı girilen emirlerdir. Alım emirlerinde, girilen fiyattan veya ondan daha düşük fiyat seviyesinden emir gerçekleştirilir. Satım emirlerinde ise girilen fiyattan veya ondan yüksek fiyat seviyesinden emir karşılanır.
• Stop (Dur) Emri: Limit emirleri gibi fiyat sınırı girilen emirlerdir. Ancak stop emirlerinde fiyat sınırı aşıldığında emir piyasa emri gibi işlem görür.

Geçerlilik sürelerine göre ise dört tip emir vardır:

• Günlük: Aynı gün içnde karşılanmayan emirler geçersiz olur.
• Kalanı İptal Et: Belirtilen fiyat ve miktara göre karşılanamayn ksımı iptal edilen emirler
• İptale Kadar Geçerli: Emir iptal edilmediği sürece kaşılanan kadar geçerli olaya devam eder.

Hisse Senedi Nasıl Alınır?

Kişilerin borsalarda şahsen alım satım işlemi yapma yetkisi yoktur. Yatırımcılar, SPK’nın yetki belgesi verdiği aracı kurum aracılığıyla borsada hisse senedi alabilirler. Hisse senedi almak için yatırımcıların işlem yapmak istedikleri bir aracı kurum veya bankada yatırım hesabı açması gereklidir. Hisse senedi almak için izlenmesi gereken adımlar:

• Yatırım Hesabı: SPK yetki belgesine sahip bir aracı kuruluş veya bankada yatırım hesabı açmak için hesap sahibinin tercih ettiği aracı kuruma şahsen giderek yatırım sözleşmesini ve risk bildirim formunu imzalaması gereklidir. Yatırımcılar hesaplarının bulunduğu bankanın internet bankacılığı veya mobil bankacılık uygulaması üzerinden de yatırımcı hesabı açtırabiliseler de hesaplarının aktif hale gelebilmesi için yatırım sözleşmesini ve risk bildirim formunu şubeye giderek imzalaması gereklidir.
• Hesaba Para Yatırılması: Açılan yatırım hesabına satın alınacak hisse senedine ödenecek toplam bedel ve komisyon tutarını karşılamaya yetecek miktarda paranın yatırım hesabına yatırılması veya transfer edilmesi gereklidir.
• Alım Emri Girilmesi: Alım emirleri aracı kuruma çeşitli kanallardan iletileblilir. Emir girişleri aracı kurumların web istesi ve mobil uygulamaları üzeriden yapılabildiği gibi şahsen veya telefon veya faks aracılığı ile alım satım emirleri iletilebilir. Web sitesi veya mobil uygulama üzerinden emir girişi yapmak için yatırım hesabının bulunduğu aracı kurumun veya bankanın web sitesi veya mobil yatırım işlemleri uygulaması üzerinden şifre ve kullanıcı adıyla hesaba giriş yapılır. Hisse senedi işlemleri menüsünde emir girişi adımına tıklanarak hisse alış ekranına ulaşılır. Hisse alış ekranında alınacak i hisse senedinin:

1. Hisse Sembolü: Alınacak hisse senedinin sembolü listeden seçilir,
2. Fiyat Tipi: Limit, piyasa, piyasadan limite, Orta Nokta (Mipoint) Limit, Orta Nokta (Midpoint),Piyasa seçeneklerinden biri işaretlenir. Limit seçeneğinde hisse senedinin satış fiyatı emirde belirtilen fiyatı gördüğünde alış emri otomatik olarak gerçekleştirilir. Piyasa fiyatı seçeneğinde ise fiyat girilmez, emir girildikten sonra piyasada oluşan en iyi fiyat üzerinden alım emri gerçekleştirilir,
3. Fiyat Aralığı: Fiyat tipi olarak limit işaretlenmişse bir fiyat girilir ve alınacak hisse senedinin satış fiyatı emirde belirtlen limit fiyatını gördüğünde alım işlemi gerçekleştirilir.
4. Miktar: Alınacak hisse senedi addedi girilir.
5. Gerçerlilik Süresi: Girilen emrin ne kadar süreyle geçerli olduğunun belirtilmesi gerekir. Örneğin gün içinde gerçekleşmeyen emrin gün sonunda iptal edilmesi isteniyorsa Günlük seçeneği tıklanır.

Hisse Senedi Hesabı Nasıl Açılır?

Hisse senedi alım - satım emri girebilmek için öncelikle SPK lisansına ve yetki belgesine sahip bir banka veya aracı kurumda yatırım hesabı açmanız gereklidir. Yatırım hesabı açacağınız aracı kurumu veya bankayı seçerken yatırım hesabı sözleşmesinde yazılı şartları, komisyon oranlarını ve diğer masrafları incelemenizde fayda var. Yatırım hesabı açmak istediğiniz aracı kurum veya bankanın internet sitesi, mobil uygulamaları üzerinden istenilen bilgileri girerek hesap açma işlemini tamamlayabilirsiniz. Hesabınızın aktif hale gelebilmesi için ise aracı kuruma giderek yatırım sözleşmesini ve risk bildirim formunu okuyarak imzalamanız gereklidir. Hesabınız aktif hale geldikten sonra hisse senedi satın almak gereken tutarı hisse senedi hesabınıza transfer ederek hisse senedi alım işlemleri yapmaya başlayabilirsiniz.