Nasıl emekli olunur? Emeklilik maaşını artırmanın yolları nelerdir?

Bireylerin yıllarca süren yoğun çalışma hayatındaki en büyük motivasyonu emeklilik döneminde refaha ulaşmaktır.

Bireyler emeklilik döneminde mevcut yaşam standartlarını korumayı hedefleyerek hangi koşullarda emekli olacaklarını ve emeklilik döneminde alacakları maaşları artırmanın yollarını aramaktadır.

Bu sebeple yazımızın devamında “Nasıl emekli olunur?”, “Sigortalılık türleri (4A, 4B ve 4C) nelerdir?”, “İlk defa sigortalı olunan tarih neden önemlidir?”, “Malulen emeklilik şartları nelerdir?”, “Emeklilik maaşını artırmanın yolları nelerdir?”, “Emeklilik için doğum borçlanması yapılabilir mi?”, “Emeklilik için askerlik borçlanması yapılabilir mi?”, “Ülkelere göre emekli olma yaşı nedir?“ gibi soruları cevaplayacağız.

Nasıl emekli olunur?

Türkiye'de emeklilik sistemi, Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) tarafından yürütülmektedir. İşverenler ve çalışanlar ise bu sistemin işleyişinin sağlanabilmesi için devlete zorunlu olarak prim ödemesi yapmakla yükümlüdür.

Devlete ödenen prim ödemelerinin miktarı, çalışanın kazancının belirli bir yüzdesine dayanmaktadır.

İşverenler çalışanın brüt maaşının %11'i oranında katkıda bulunurken, çalışan da işveren tarafından maaşından kesilen %9 oranında katkıda bulunur.

Uzun vadeli sigorta kolları adına kesilen bu kesintide ayrıca Türk sosyal güvenlik sistemi iş kazası geçiren çalışanlar için hem geçici hem de kalıcı maluliyet yardımı sağlamaktadır. Bir diğer sunulan avantaj ise hayat sigortasıdır. Hayat sigortası, vefat eden çalışanın bakmakla yükümlü olduğu kişilere ödenir.

Yaşlılık sigortası olarak nitelendirilen emeklilik maaşında ise bireyler sigortalılık süresinin doldurulması, prim gün sayısının tamamlanması ve belirli bir yaşın geçilmesi gibi şartları tamamladıktan sonra yaşlılık aylığı almaya hak kazanır.

Ancak bu üç kriterin uygulanmasında farklı sigortalılık türlerine, ilk defa sigortalı olunan tarihe ve maluliyet durumuna göre farklı koşullar oluşmaktadır.

Sigortalılık türleri (4A, 4B ve 4C) nelerdir?

Önceden kendi işini kuran kişiler Bağ-Kur, çalışanlar SSK ve memur veya hizmetli statüsüne sahip devlet personeli ise Emekli Sandığı kapsamında sigortalanırken, SGK çatısı altında birleşme gerçekleştikten sonra bu kapsamlar 4A, 4B ve 4C olarak tanımlanmaya başladı.

4A sigorta nedir?

4A sigorta çalışanın brüt maaşı üzerinden emeklilik, sağlık, malullük primleri ile gelir vergisi gibi kesintilerin işveren tarafından yapıldığı ve devlete ödendiği sosyal sigorta türüdür. 4A kapsamındaki kişiler, ilgili kanun ve yönetmelik hükümlerince gereken çalışma gün sayısı ve yaş haddini doldurduktan sonra SGK’dan emeklilik hakkı kazanır.

4B sigorta nedir?

4B sigorta kendi adı ve hesabına çalışılan, maaş üzerinden yapılması gereken kesintilerin sigortalının kendisi yaparak devlete ödediği sosyal sigorta türüdür. 4B geçmişte Bağ-Kur kapsamında bulunan kişilerin SSK ile Bağ-Kur’un SGK altında birleşmesi sonrasında girmiş olduğu kapsamı ifade eder. Herhangi bir iş yeri açan ve bu iş yerine bağlı olarak sigorta kaydı yaptıran herkes 4B kapsamında sigortalanır. Günümüzde devlete bağlı olarak çalışan sözleşmeli personellerin sigorta girişleri de 4B kapsamında yapılmaktadır.

4C sigorta nedir?

4C sigorta devlet kadrolarında çalışanlar açısından sigorta primi kesintilerinin ve ödemelerinin doğrudan devlet tarafından yapıldığı sosyal sigorta türüdür. Geçmişte Emekli Sandığı kapsamında sigortalı olan kişilerin tüm sigorta kurumlarının SGK altında birleşmesi sonrasında girmiş olduğu kapsamı ifade eder.

4A kapsamındaki sigortalıların 4B ve 4C’ye göre avantajları nelerdir?

Statüye bağlı olarak emeklilik için ödenmesi gereken prim gün sayısı, yaş şartı ve emeklilikte alınacak olan emeklilik maaşı değişiklik gösterecektir. Bu durumda 4A kapsamında sigortalı olmanın diğer sigorta türlerine göre bazı avantajları vardır. Başlıca avantajlar ise şunlardır:

4A kapsamında sigortalı olunduğunda 8 Eylül 1999 öncesi işe başlayanlarda 3.600 günle emekli olunabiliyorken, 4B ve 4C kapsamında en az 5.400 gün prim ödenmesi halinde emekli olunabilir.

Ayrıca, 2000 yılı öncesi Bağ-Kur’luların SGK’ya geçmesi durumunda emekli aylıkları %10 ile %15 arasında daha yüksek bağlanmaktadır.

2008 sonrasında ise 4B ve 4C kapsamında 25 yıl ve kadınlarda 7.200, erkeklerde ise 9.000 gün prim ödenmesi zorunludur. 4A kapsamında ise 5.000-7.200 gün prim ödeyerek emekli olma imkanı vardır. Yani 10 yıla varan bir erken emeklilik fırsatı bulunur.

İlk defa sigortalı olunan tarih neden önemlidir?

Emekli olacak sigortalının maaşını belirlerken 3 ayrı dönem göz önünde bulundurulur.

9 Eylül 1999 öncesi dönemde daha yüksek aylık bağlama oranı ve gösterge rakamları kullanılır. 08.09.1999 öncesinde işe başlayan kadınların 20, erkeklerin ise 25 yıl sigortalılık süresini tamamlaması beklenir. Belirtilen sigortalılık süresinin yanı sıra karşılanması gereken prim günü ödemesi ve yaş şartları da bulunur. Ancak bu kriterlerin kaç güne ve yaşa tekabül ettiği de kademeli olarak değişir.

9 Eylül 1999-2008 arasında ise aylık bağlama oranları değişkenlik gösterir ve güncelleme rakamları devreye girer. Sisteme 8 Eylül 1999 ile 30 Nisan 2008 tarihleri arasında girmiş olanlar, aşağıdaki koşullardan birini yerine getirmeleri halinde erkekler 60 ve kadınlar 58 yaşında emekli maaşı almaya hak kazanır. Ancak, yaş kriterinin dışında 7.000 gün prim ödemesinin de yapılması gerekir. Çalışanın sosyal güvenlik sisteminde 25 yıl geçirmiş olması ya da adlarına en az 4.500 gün uzun vadeli sigorta primi ödenmiş olması da kabul edilir.

2008 sonrasında yine büyüme rakamları ve enflasyon oranları ile aylık bağlama oranı beraber kullanılır. Sisteme 1 Mayıs 2008 tarihinden sonra giren çalışanlar için 5510 sayılı Kanun kapsamında emeklilik yaşı 2036 yılından itibaren kademeli olarak 65 yaşına kadar yükselecektir. 2048 yılından itibaren ise hem erkekler hem de kadınlar için emeklilik yaşı 65 olacaktır. Buna göre, 1 Mayıs 2008 tarihinden sonra sisteme giren veya girecek olan erkeklerin 60 ve kadınların 58 yaşını doldurmuş olmaları ve adlarına 7.200 gün uzun vadeli sigorta kolları primi ödenmiş olması gerekir. 7.200 gün sosyal güvenlik primi, sosyal güvenlik sistemi kapsamında 4A'lı olarak sınıflandırılan sigortalılar için geçerlidir. Diğer sigorta kollarında çalışanların ise 9.000 gün sosyal güvenlik primi ödemesi gerekir.

Emeklilik maaşına hak kazanılması için bu üç farklı dönem için ilgili şartlar ayrı olarak incelenir.

Malulen emeklilik şartları nelerdir?

Maluliyet durumunda ise çalışanlar emekli maaşını daha erken yaşlarda alabilir. Ancak buna hak kazanmak için çalışanların yerine getirmesi gereken bazı koşullar vardır. Başlıca koşullar ise şunlardır:

Çalışanın çalışma kapasitesinin %60'ını kaybettiğini kanıtlayan bir doktor raporu almalıdır.

Sosyal güvenlik sisteminde en az 10 yıl geçirmiş olmalı ve adına 1.800 gün uzun vadeli sigorta primi ödenmiş olmalıdır. Bu 10 yıl koşulu, maluliyetleri nedeniyle başka bir kişiden sürekli sağlık desteği almak zorunda kalanlar için geçerli değildir. Bu durumda tek koşul, 1.800 gün uzun vadeli sigorta primi ödenmiş olmasıdır.

Çalışma gücündeki kayıp oranı %50 ile %59 arasında olan sigortalılar ise en az 16 yıldan beri sigortalı olmalı ve 4.320 gün uzun vadeli sigorta primi ödemiş olmalıdır.

Çalışma gücü kaybı oranı %40 ile %49 arasında olan sigortalılar ise en az 18 yıl sigortalı olmalı ve 4.680 gün prim ödemiş olmalıdır.

Sosyal Güvenlik Kurumu Sağlık Kurulu tarafından, yetkilendirilen sağlık hizmeti sunucularının sağlık kurulları tarafından usulüne uygun olarak düzenlenen raporlar ve tıbbi belgelerin incelenmesi sonucunda çalışma gücünü kaybettiği tespit edilen kişiler, normal şartlarda geçerli olan yaş sınırına tabi olmaksızın emekli maaşı almaya hak kazanır.

Emeklilik maaşını artırmanın yolları nelerdir?

Şu anda çalışanlar için ise alınacak tedbirlerle, ileride alınacak emeklilik maaşını yükseltmenin bazı yolları vardır.

Emekli maaşını artırmak için çok uzun süre çalışmaktan önce hangi şartlarda çalışıldığı da önemlidir. Aynı işyerinde, aynı süre çalışan ama kazancı farklı iki kişinin emekli maaşları da farklı olur.

Emekli maaşı belirlenirken kişinin tüm çalışma hayatı boyunca SGK'ya bildirilen prime esas kazançları değerlendirilir. Bu kazançlar yüksek ise emekli maaşı da yüksek olarak bağlanır. Bu nedenle, iki yerden kazanç bildiren sigortalının emekli maaşı daha yüksek olur. Çalışanlar ayrıca, hem 4B kapsamında hem de 4A kapsamında çalışabilir. Ayrıca iki ayrı iş yerinde 4A kapsamında çalışmakta mümkündür. Aynı anda iki yerden sigortalı olunduğunda sigortalılık gün sayısı üzerinde ekstra bir avantaj sağlanmazken, prime esas kazançların toplamı yükselecektir.

Emekli maaşı belirleme konusunda prim gününün fazlalığından ziyade prim miktarının yüksekliği daha önemli bir konudur. Bu sebeple asgari ücret ile çalışan bir kişinin daha fazla prim gününe sahip olması, daha yüksek prim ödeyen ancak daha az prim gününe sahip bir bireye göre avantaj oluşturmaz. Bu sebeple, ister 4A kapsamında ister de 4B kapsamında çalışılsın, ödenecek primin yüksekliği emeklilik döneminde önemli bir avantaj sağlar. 5510 Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun 82. maddesine göre yatırılabilecek primlerin üst sınırı ise günlük asgari ücret tutarının 7,5 katıdır.

Çalışanlar ayrıca, prim gün sayısının her ay için 30 gün olarak bildirildiğine de dikkat etmelidir. Bazı işverenler ilgili ay üzerinde daha az çalışıldığını göstererek kendilerinin ödemesi gereken miktarı düşürmeyi amaçlarlar. Ancak bu durum çalışanlarının emeklilik döneminde elde edecekleri maaş üzerinde kayıp yaşanmasına yol açar. Bu sebeple hizmet dökümü e-devlet üzerinden sürekli kontrol edilmelidir.

Ayrıca emeklilik için özellikle son 3,5 yıl yüksek prim ödemeye çalışılmalıdır. Ayrıca, son 3,5 yılda 4A kapsamında sigortalı olmak 4B kapsamında sigortalı olmaktan daha avantajlıdır.

Emeklilik dönemi geldiğinde başvuru sırasında eş, çocuk gibi bakmakla yükümlü olunan kişi sayısının da tam olarak bildirilmesi hak kaybına uğranmaması için oldukça önemlidir.

Emeklilik için doğum borçlanması yapılabilir mi?

4A, 4B ve 4C fark etmeksizin tüm kadınlar doğum borçlanması yapabilir.

En fazla 3 çocuğa kadar doğum borçlanması yapılabilirken rakam maksimum 2.160 gün olabilir.

Doğum borçlanması 1 çocuk için 720 prim günü, 2 çocuk için 1.440 prim günü ve 3 çocuk için ise 2.160 prim günü olabilir. Ayrıca en az günlük brüt kazancın %32’si kadar borçlanılabilir.

Ayrıca doğum borçlanması için bazı şartların da mevcut olması gerekir. Bunlar; çocuğun sağ olması, doğumdan önce kadının sigortalı olarak çalışmış olması ve doğumdan sonraki 2 yıl boyunca sürekli bir sigortanın olmamasıdır.

Emeklilik için askerlik borçlanması yapılabilir mi?

Askerde geçirilen sürenin tamamı ya da bir kısmı borçlanma olarak SGK’ya ödenebilir.

Bununla birlikte askerden önce SGK kaydı olmayanların borçlanması durumunda, sigorta giriş tarihleri borçlandıkları gün kadar geriye gider.

Doğum borçlanması gibi en az günlük kazancın %32’si kadar yapılabilen askerlik borçlanmasında 360 gün, 450 gün, 540 gün ve 720 gün gibi seçenekler bulunur.

Tamamlayıcı emeklilik sistemleri nelerdir?

Tamamlayıcı emekli sistemleri ise temel olarak ikiye ayrılır:

1. Bireysel Emeklilik Sistemi: Bir istihdam ilişkisine bağlı olmayan, doğrudan bir emeklilik fonu veya emeklilik sağlayıcısı olarak hareket eden bir finansal kuruluş tarafından kurulan ve yönetilen bir sisteme üye olunmasıdır. İşveren katkıda bulunabilse de bireyler, bağımsız olarak bu sisteme dahil olmayı seçerler.

2. Otomatik Katılım Sistemi: Plan üyesi ile planı kuran kuruluş arasındaki bir istihdam veya mesleki ilişkiye bağlı bir sisteme çalışanların otomatik olarak dahil edilmesidir.

Türkiye'de uygulanan tamamlayıcı emeklilik programlarına ilişkin daha fazla bilgiye ulaşmak istiyorsanız “Bireysel Emeklilik Sistemi (BES) nedir? Avantajları nelerdir?” başlıklı yazımızı okuyabilirsiniz.

Ülkelere göre emekli olma yaşı nedir?

Türkiye’de emeklilik yaşı hesaplamasında sigortalılık süresinin başlangıç süresi ve tamamlanan prim günü ön plana çıkarken, bu aşamada sigortalılığın başlangıcına bağlı olarak 55 yaşında emekli olma şansı bulunurken, 1 Mayıs 2008 tarihinden sonra çalışanlar için ise emeklilik yaşı 2036 yılından itibaren kademeli olarak 65 yaşına kadar yükselecektir. Peki dünyada emekli olma yaşı kaçtır?

Avrupa’da emeklilik yaşı ülkeden ülkeye göre farklılık gösterse de genel olarak yüksek ortalamalarıyla dikkat çeker. Avrupa’daki bazı ülkelerde emeklilik hakkı elde etme yaşı şu şekilde düzenlenmiştir:

Almanya’da emeklilik yaşı: Almanya’da çalışan kadın ve erkekler 66 ve 67 yaşında emekli olabilir.

İtalya’da emeklilik yaşı: İtalya’daki çalışanlar da 66 ve 67 yaşında emeklilik hakkı kazanır.

Rusya emeklilik yaşı: Rusya’da kadınlar 60, erkekler ise 65 yaşında çalışma hayatını tamamlar.

Amerika kıtasındaki ülkeler de Avrupa’ya benzer şekilde emeklilikte yüksek ortalamalar ile dikkat çeker.

Amerika’da emeklilik yaşı: Amerika’da sigortalı çalışanlar 65 yaşında emeklilik hakkı elde ediyor. Ayrıca eksik maaş almayı kabul eden kişiler 62 yaşında da emekli aylığı almaya başlayabilir.

Kanada emeklilik yaşı: Kanada’daki emeklilik sistemi de Amerika ile benzerlik gösterir. Emekli olma yaşı 65 olan ülkede isteyen kişiler yüzde 30 eksik bir şekilde maaşlarını 60 yaşında almaya hak kazanabilir ya da maaş oranında artış alarak 70 yaşında da alınmaya başlanabilir.

Asya ülkelerindeki emeklilik yaşları ülkelerin ekonomik ve demografik yapısına göre farklılık gösterir. Asya’daki pek çok ülkede genç nüfus oranının azalması emeklilik yaşlarının yukarı çekilmesini beraberinde getirmiştir.

Çin’de emeklilik yaşı: Erkeklerin 60 yaşında emeklilik hakkı kazandığı ülkede kadınlar 55, mavi yakalı işçiler ise 50 yaşında emekli olabilir.

Japonya emeklilik yaşı: Emeklilik yaşının 65 olduğu Japonya’da şirketlere bu oranı kurumsal olarak 70 yaşına kadar uzatma noktasında imkân tanınır.