Sukuk Nedir?

Sukuk, Arapça "Sak" sözcüğünün çoğul halidir ve sertifikalar veya vesikalar anlamına gelir.

İslam hukukuna uygun finansman bonosu olarak da tanımlanabilen sukuk İslami finans modelinde eşit değerli pay sertifikaları anlamına gelmektedir.

Sukuk, faiz getirisi yerine kar payı ve kira getirisi sağlamak üzere tasarlanan, varlığa dayalı bir menkul kıymet (VDMK) çeşididir. Her türlü faiz almanın veya vermenin yasaklandığı İslam hukukuna uygun olarak tasarlanan sukuk, ilgili varlık üzerindeki mülkiyet hakkını ve söz konusu varlıktan elde edilen gelirler üzerindeki hakları temsil eden bir finansal araçtır. Sukuk yatırımcısı, hissesi oranında sukukun dayandırıldığı varlığa sahip olma veya ilgili varlığın sağladığı getiriden pay alma hakkını elde eder.

İslam ülkelerinin dışında uluslararası sermaye piyasalarında da işlem görmekte olan sukuk sertifikaları, Moody’s , S&P 500 gibi uluslarası yatırım derecelendirme kuruluşları tarafından derecelendirme kapsamına alınmaktadır. Bu kuruluşların değerlendirilmeleri, yatıırmcıların, yatırım kararı vermesine yardımcı olmaktadır. Tahvil ve bono gibi ikincil piyasalarda işlem gören sukukun likiditesi yüksektir.

Sukuk 5 farklı dayanağa bağlı olarak oluşturulabilir.

• Sahipliğe Dayalı Sukuk
• Yönetim Sözleşmesine Dayalı Sukuk
• Alım-Satıma Dayalı Sukuk
• Ortaklığa Dayalı Sukuk
• Eser Sözleşmesine Dayalı Sukuk

Kira Sertifikalarının (Sukuk) Özellikleri

Kira sertifikaları (Sukuk), satın alınan veya kiralanan herhangi bir varlığın, finansmanı için ihraç edilen, ilgili varlıktan elde edilen kira geliri payını temsil eden sertifikalarıdır. Genellikle varlık kiralama şirketleri (VKŞ) tarafından ihraç edilen kira sertifikalarını ellerinde bulunduranlar hisseleri oranında ilgili varlığın sağladığı kira getirisinden pay alırlar.

Sukuk Çeşitleri

Sukuk sertifikaları, ihraç edilme amaçlarına ve sağladıkları finansman türüne göre çeşitli isimler alırlar. Temel olarak 5 çeşit sukuk sertifikası vardır: Mudaraba, Muşaraka,Murabaha, İcara, ve İstisna sukuku.

Mudaraba Sukuku

Söz konusu bir varlık üzerinde eşit paylara bölünmüş mülkiyet hakkını gösteren ve varlığın getirisinin eşit paylara bölüştürüldüğü yatırım sertifikalarıdır. Mudaraba sukuku genellikle büyük ölçekli yatırımların finansmanında kullanılır.

Muşaraka Sukuku

üşaraka sukuku ile mudaraba sukuku biribirine çok benzer. Aralarındaki en önemli fark sukuk sertifkalarını ihraç edenlerle bu sertifikaları satın alanlar arasında bir katılım sözleşmesinin mevcut olmasıdır. Muşaraka sukuku ortaklık sözleşmesine dayalı proje veya yatırım finansmanı çeşididir.

Murabaha Sukuku

Murabaha sukuku sertifikasını ihraç eden taraf ilgili emtianın satıcısı, alan taraf da emtianın alıcısıdır. Murabaha sukuku yatırımcıları dayanak emtiasının mülkiyetine sahip olurlar.

İcara Sukuku

Kira sözleşmesine dayalı olarak kiralanan bir gayrimenkulun mülkiyeti ve kira geliri üzerindeki eşit paylara bölünmüş hakları temsil eden icara sukuku sertifikaları aynı zamanda ilgili gayrimenkulü satma ve kullanma haklarını verir. İcara sukuku yatırımcıları ilgili gayrimenkulün bakım onarım maliyetlerine payları oranında katılmak zorundadırlar.

İstisna Sukuku

Sukuk sertifikasına konu olan ürünlerin üretilmesi için gereken finansmanın sağlanması amacıyla ihraç edilen ve eşit paylara bölünmüş sertifikalardır. İstisna sukuku sertifikalarını ihraç edenler dayanak ürünün üreticileri, satıcıları veya tedarikçileridir. Sukuk yatırımcıları da ilgili ürünün mülkiyetini ellerinde bulunduran tarafı temsil ederler. İstisna sukuku genellikle büyük altyapı projelerinin finansmanında kullanılır.

Sukuk Nasıl Oluşturulur?

Sukuk oluşturulması, sukukun dayandığı varlığın değerine uygun olarak fiyatlandırılması ve eşit paylara bölünmüş Varlığa Dayalı Menkul Kıymet oluşturulması işlemidir. Sukuk oluşturulması için bir Kaynak firma, yani ilgili varlığın mülkiyetine sahip olan taraf, Varlık Kiralama Şirketi (VKŞ) olması gereklidir. Kaynak firma sahibi olduğu varlığı VKŞ’ye satar, VKŞ bu varlığı menkul kıymete dönüştürür ve bankalar aracılığyla yatırımcılara satar.

Sukuk İhracı Nedir?

Devlet, reel sektör, bankalar gibi kamu ve özel sermaye şirketleri ile adi ortaklıklar her türlü sukuku ihraç edebilirler. Sukuk ihracı için hazırlanan sukuk sözleşmeleri İslami kurallara göre değerlendirilir. Yapılan değerlendirmede İslam hukukuna göre bir engel yoksa sukuk ihracına izin verilir. Varlığa dayalı menkul kıymet olan sukukların ihracı, çeşitli amaçlarla oluşturulan sukuk sertifikalarının yatırımcıya satılması işlemini ifade eder. Sukuk çeşitlerine göre ihraç süreçleri de farklılık gösterir.

Sukuk İhracı Nasıl Yapılır?

• Tüm sukuklar ilgili VKŞ ’ler aracılığla ihraç edilir. İhraç edilecek sukuk sertifikalarının pay fiyatları belirlenir, ilgili borsada kote edilir, derecelendirilir ve bankalar aracılığla satışa sunulur.
• Mülkiyete Dayalı Sukuk İhracı: VKŞ’leri yatıırmcılarından sukuk belgesi karşılığında toplanan fonları kaynak kuruluş adı verilen ve ilgili varlığın sahibi olan kuruluşa aktarır. Böyece ilgili varlığın mülkiyeti VKŞ’ne geçer. Daha sonra ilgili varlık kaynak kuruluşa kiralanır. Kaynak kuruluştan toplanan kira bedeli kupon karşılığında belirli dönemlerde sukuk yatırımcılarına ödenir.
• Yönetim Sözleşmesine Dayalı Sukuk İhracı: VKŞ’ler ilgili sukuk belgelerinin yatrırımcılara satışını gerçekleştirir ve topladıkaları fonları bir yönetim sözleşmesi ile kendi vekillerine veya kaynak kuruluşa aktarır. Vekil veya kaynak kuruluş, VKŞ’nin aktardığı fonlarla kendi belirledikleri varlıklara yatırım yaparak gelir elde eder. Vekil veya kaynak kuruluş yönetim sözleşmesinde belirtilen kar oranını elde etmek üzere bu fonları yönetir. Sağlanan getiriler, yönetim sözleşmesinde belirtilen dönemlerde VKŞ’ne aktarılır. VKŞ, ilgili gelirleri sukuk yaıtırımcılarına dağıtır. İtfa tarihinde kaynak kuruluş sözleşmede belirtilen fiyattan sukukun temsil ettiği varlık ve hakları geri alır. Bu bedel içinden yatırımcıların ana paraları geri ödenir.
• Alım-Satıma Dayalı Sukuk İhracı: VKŞ, ihraç ettiği alım-satıma dayalı sukuk sertifikalarının satışından elde edilen fonlar ile alım satıma konu olan varlığı satın alır. Bu varlıklar, VKŞ’nin kaynak kuruluş ile imzaladğı murabaha sözleşmesine istinaden kaynak kuruluşa devredilir. Kaynak kuruluş sözleşmede belirtilen kupon tarihlerde bu varlıklardan elde edilen gelirleri VKŞ’ne öder. VKŞ de kaynak kuruluştan aldığı ödemeleri kupon tarihinde kupon karşılığında yatırımcılara öder.
• Ortaklığa Dayalı Sukuk İhracı: VKŞ’nin ihraç ettiği ortaklığa dayalı sukuk sertifkaları karşılığında toplanan fonlardan, VKŞ ile kaynak kuruluş arasında imzalanan ortaklık yönetim sözleşmesine (Mudaraba) istinaden kurulan ortak girişime taahüt ettiği semaye tutarını öder. Kaynak kuruluş veya Kaynak Kuruluşun atadığı üçüncü kişiler ortak girişimin yönetimini üstlenir. Ortak girişimden elde edilen kar Kaynak kuruluş ve VKŞ arasında imzalanan ortaklık sözleşmesinde belirtilen oranlarda paylaştırılır. VKŞ, elde ettiği kar payını kupon tarihlerinde sukuk yatırımcılarına öder.
• Eser Sözleşmesine Dayalı Sukuk İhracı: VKŞ, eser sözleşmesine dayalı olarak yatırımcılara sattığı sukuk sertifikası bedellerini toplar, eser yapımı taahhüt eden firma ile imzaladığı eser sözleşmesine ek olarak bu sözleşmeye istinaden yapılması üstlenilen eser için yüklenici kuruluşun iştiraki olan hizmet sağlayıcı ile bir kira ve satış sözleşmesi imzalar. Bu sözleşmeye istinaden Hizmet sağlayıcı VKŞ’ne sözleşmede belirtilen dönemlerde ödemeler yapar. VKŞ, sukuk yatırımcılarına belirlenen kupon tarihlerinde ödemelerini yapar. İlgili proje veya eser tamamlandığında mülkiyeti VKŞ tarafından hizmet sağlayıcıya devredilir.

Sukuk ile Bono Arasındaki Farklar

Finansman amacıyla ihraç edilen menkul kymet türleri olan bono veya tahvil ile sukuk arasında çok sayıda bezerlikler ve farklar bulunmaktadır. Bono ve sukuk arasındaki en önemli farklar:

• Bono ihraççısının yükümlülüğü vade tarihinde faiz ve anaparayı bono alıcısına ödemekle sınırlıdır. Bono yatırımcısı ise sadece belirtilen faiz ve ana parayı vade tarihinde ihraççıdan talep etme hakkına sahiptir. Sukuk yatırımcısı ise ilgili varlık üzerinde sahip olduğu pay oranı kadar tasarruf hakkına sahiptir, yani sukukun dayandığı varlığın satılmasından elde edilecek hasılat ile ilgili varlıktan kira vs gibi yollarla elde edilen gelirlerden de pay alma hakkı vardır.
• Bono ihraççısı yatırımcıya ana para ve faiz ödeme garantisi verirken, sukuk ihraç eden kuruluş ana para ve gelir ödeme garantisi vermez.
• Bono yatırımcısına faiz geliri sağlayan sabit getirili bir yatırım aracıdır ve sabit getirinin beirleyicisi de faizdir. Sukukun en önemli özelliği ise faizsiz getiri sağlayan bir yatıırm aracı olmasıdır. Ayrıca sukuk bononun aksine sabit ve değişken getirili olabilmektedir.
• Bonolar 1 yıl ve daha vadeli olarak da ihraç edilebilirken, sukuk orta ve uzun vadeli bir yatırım aracıdır.
• Sukuk ihraç eden firmalar sadece İslami hükümlere uygun olan ticari faaliyetler yürütebilirken, bonoları ve tahvillerde böyle bir şart yoktur.

Sukuk Fonlarının Kullanımı

Sukuk fonları proje, varlık ve bilânço endeksli olarak üç farklı şekilde oluşturulabilir.

Proje Endeksli Sukuk

Bir projenin gerçekeştirilmesi oluşturulan VKŞ aracılığla ilgili projenin finansmanının sağlanması amacıyla ihraç edilen sukuktur.

Varlığa Endeksli Sukuk

Bir varlığın kira getirisi hakının paylara bölünerek yatırımcılara satılmasıdır. İcara sukuku bu kategoriye girer. Bu sukuk türünde VKŞ’ye satılan ilgili gayri menkul, VKŞ den yeniden kiralanır, VKŞ de söz konusu gayri menkulunu kira getirisi hakkının eşit paylara bölünerek temsil edildiği kira geliri sertfikalarını belirli bir süreliğine yatırımcılara satar.

Bilanço Endeksli Sukuk

Bilanço endeksli sukuk, yatırım bankalarının proje finansmanı için belirli bir vadeyle ihraç ettikleri sukuk türüdür.

İlgili Terimler:

İcara Nedir?

Kira anlamına gelen Arapça bir sözcüktür aynı zamanda icara sukuku denilen leasing sukukuna verilen addır.

Azalan Muşaraka ile İcara Nedir?

İcara sukukuyla konut satın alma işlemlerinde kullanılan azalan muşaraka ile icarada kira ödemelerinin üzerinde anapara ödemesi yapıldığı için ilgili varlıktaki hisse miktarı azalır. Ödemeler tamamlandığında varlığın mülkiyeti ödemeyi yapan tarafa devredilir.

Mudaraba Nedir?

Sermaye sahibi ile işletmecinin emek sermaye ortaklığı kurmasını ifade eden Arapça bir terimdir. Proje yatırımlarında, projenin yatırımcıları ile projenin yöneticisi arasında yapılan bir yatırım sözleşmesine verilen addır.

Mudarib Nedir?

Emek ile sermaye ortaklığında, emeği veya bilgisiyle ortak olan tarafı veya projeyi yöneten tarafı ifade eder.

Murabaha Nedir?

Murabaha, satın alınan bir malın sözleşmeyle belirlenen fiyat ve vadelerle ve satın alma bedelinin üzerine belirli bir kar marjı ekleyerek tekrar satılmasını sağlayan bir sözleşmedir.

Bia Salam Nedir?

Satıcının, belirli bir malı, bedeli belirlenen ileri bir tarihte ve peşin olarak ödenmek üzere fiziksel teslimatını yaparak satmasıdır.

Muşaraka Nedir?

İştirak etmek veya ortaklık anlamına gelen muşarakada, taraflar ortaklığa belirlenen oranlarda sermaye sağlarlar. Ortaklar, ortaklıktaki payları ornında kar ve zararı paylaşır.

Karz Nedir?

Karz, bir getiri veya kar elde edilmeden borç verilmesidir. Verilen borç talep edildiğinde aynen geri ödenir.

Riba Nedir?

Riba Arapça’da faiz anlamına gelmektedir. Her türlü faiz ve tefecilik, İslam hukukuna göre yasaklanmıştır dolayısla İslami finans sistemide faiz uygulaması yoktur.

İstisna

Sipariş üzerine yaptırılan ürünler için düzenlenen yüklenici kontratıdır. Yüklenici sözleşmede belirlenen ürünü, yine sözleşmede belirtilen fiyattan ve anlaşılan ödeme koşullarına uygun olarak teslim etmekle yükümlüdür.

Wakala Nedir?

Acentelik sözleşmesi anlamına gelen Arapça bir terimdir. Wakala, acente olarak atanan taraf, ödencek hizmet bedeli ve diğer hizmet koşullarını içerir.

Bai Al Dayn Nedir?

Borcun satılması anlamına gelen Arapça bir finansal terimdir. Borç verenin, alacak hakkını borçluya veya 3 üncü kişilere satmasını ifade eder.