ÜFE, Üretici Fiyatları Endeksi’nin kısa adıdır. Üretici Fiyat Endeksi, ülke içinde üretilen mal ve hizmetlerin üretici satış fiyatlarında belirli bir zaman aralığı içinde oluşan değişimi ölçen bir endekstir.
Temel ekonomik göstergeler arasında yer alan ÜFE, TEFE, TÜFE, Yİ-ÜFE ve diğer fiyat endeksleri ülke içindeki genel fiyat düzeylerindeki değişimleri ve enflasyonu izlemek için kullanılır. Fiyat endeksleri ayrıca enflasyon göstergesi olarak çeşitli mal hizmet fiyatlarının belirlenmesinde referans olarak kullanılırlar.
Türkiye’de TÜİK tarafından hesaplanan ve yayımlanan ÜFE endeksi, üretim maliyetlerindeki değişimi ölçer ve üretici maliyetlerindeki dalgalanmaların üretici fiyatlarına nasıl yansıdığını gösterir, ÜFE endeksindeki artış üretim maliyetlerinde artışa ve maliyet enflasyonuna işaret eder.
TEFE ve ÜFE fiyat endeksleri 2014 yılından bu yana Yİ-ÜFE endeksi altında birleştirilmiştir. En son Aralık 2013’te yayımlanan ÜFE endeksinin geçmiş verilerine TÜİK’in resmi internet sitesinden ulaşılabilmektedir.
TÜFE Nedir?
TÜFE, Tüketici Fiyat Endeksinin kısa adıdır. TÜFE bireyler veya hane halkı tarafından tüketilen veya kullanılan nihai tüketim ürünlerin veya hizmetlerin fiyatlarında belirili bir dönem içinde oluşan değişimi ölçen bir endekstir. TÜFE ürün sepetinde en çok yapılan kişisel harcamalar kapsamında bulunan gıda ve alkollü ve alkolsüz içecekler, tütün mamulleri, giyim ve ayakkabı, konut, su, elektrik, gaz ve diğer yakıtlar, mobilya, ev aletleri, sağlık, ulaştırma, haberleşme, kültür, eğitim, kültür, eğlence, otel ve restoran ürün ve hizmetler yer alır. Sepette yer alan mal ve hizmetlerin endeks hesaplamasındaki ağırlıkları farklıdır. Sepet kapsamı ve ağırlıklar her yılın sonunda güncellenir. Sepet içinde yer alan ürünlerin fiyatları her ayın 25’ine internet üzerinden araştırma yapılarak belirlenir.
Tüketim ürünlerindeki fiyat değişimlerini ölçen TÜFE endeksindeki hızlı artışlar tek başına tüketim harcamalarındaki artışa yani talep enflasyonuna işaret eder. TÜFE endeksi her ay aylık ve yıllık bazda tüm sepet için ve ürün gruplarına göre ayrı ayrı hesaplanır. Çok değişkenlik gösteren enerji, işlenmemiş gıda, alkollü içecekler hariç tutularak hesaplanan özel kapsamlı (çekirdek) TÜFE ise enflasyonun kalıcı olup olmadığı hakkında daha doğru fikir verdiği için Merkez Bankaları çekirdek enflasyon verilerine göre para politikalarını belirler.
TEFE ve TÜFE Arasındaki Fark Nedir?
TEFE, Toptan Eşya Fiyatları Endeksi, TÜFE ise Tüketici Fiyatları Endeksi’nin kısa adıdır. TEFE üretilen mal ve hizmetlerin toptan satış fiyatlarında belirli bir dönem içinde oluşan değişimi ölçen bir endekstir ve üretim maliyeti enflasyonunun izlenmesinde kullanılır. TÜFE ise bireylerin kullandığı nihai tüketim malları ve hizmetlerinin perakende fiyatlarında belirli bir dönem içinde oluşan değişimi gösteren bir endekstir ve tüketim harcamalarındaki artıştan kaynaklanan talep enflasyonun izlenmesinde kullanılır.
Yİ- ÜFE Nedir?
Yİ-ÜFE, Yurt İçi Üretici Fiyatları Endeksi’nin kısa adıdır. TÜİK 2014 Ocak ayından itibaren TEFE ve ÜFE endekslerini birleştirerek Yİ-ÜFE endeksi adı altında topladı. 2014 yılından itibaren TEFE ve ÜFE yerine Yİ-ÜFE verileri kullanılmaktadır. Yİ-ÜFE, TÜİK tarafından yayımlanan, üreticlerin yurt içinde sattıkları sanayi ürünlerin fiyatlarında aylık ve yıllık bazda oluşan değişimi ölçen bir endekstir. Daha önce ÜFE kapsamında bulunan tarım ürünleri ÜFE fiyat endeksi ise Yİ-ÜFE’ye dahil edilmeyip Tarım ÜFE başlığı altında ayrıca yayımlanmaktadır.
Yİ-ÜFE’de kullanılan üretici fiyatı, yurt içinde üretimi yapılan ürünlerin, KDV, ÖTV vb. dolaylı vergiler hariç, peşin satış fiyatıdır. Yİ-ÜFE Türkiye dâhilindeki Madencilik ve Taşocakçılığı, İmalat, Elektrik ve Gaz, Su Temini gibi sektörleri kapsar.
Yİ-ÜFE Nasıl Hesaplanır?
Yİ-ÜFE endeksi hesaplanırken bu endekse dâhil edilecek ürünler seçilerek bir ürün sepeti oluşturulur. Sepete dahil edilen ürünler ve bu ürünlerin ağırlıkları her yıl sonunda güncellenerek endeks hesaplamasına dahil edilir. Hesaplamalarda referans yılı 2003 olarak alınmaktadır. Sepete dâhil edilen ürünlerin fiyatları internet üzerinden belirlenir. Bir önceki yılın fiyatları temel alınarak aşağıda gösterilen Zincirleme Laspeyres fiyat endeksi formülü kullanılarak ürün fiyatlarındaki değişim hesaplanır:
Pn= Cari yılda ürünün fiyatı
Po= Baz alınan yılda ürünün fiyatı
Qo= Baz alınan yılda ürün miktarı
TÜİK Yurt İçi Üretici Fiyat Endeksi verilerini her ayın 3'ünde veya izleyen işgünü saat 10.00’ da haber bülteniyle kamuoyuna duyurmaktadır. Ürün fiyatları her ayın 5’i, 15’i ve 25’inde tespit edilir.
ÜFE Hesaplama
ÜFE hesaplaması için oluşturulan ürün sepetinde kömür, petrol, doğalgaz, madenler, gıda ürünleri, içecekler, tütün ürünleri, tekstil ürünleri, giyim ürünleri, kağıt ve kağıt ürünleri, kimyasal maddeler, mineraller, mobilya, ulaşım araçları, elektrik üretim ve dağıtımı, elektrikli aletler mal ve hizmetler dâhil edilir. Belirlenen dönem içinde sepete dâhil edilen ürünlerin vergiler hariç fiyatlarındaki değişimler tespit edilir.
Türkiye’de TÜİK tarafından hesaplanan Üretici Fiyatları Endeksi (ÜFE), Ocak 2014’ten başlayarak Avrupa Birliği’nin ekonomik aktiviteler sınıflandırması NACE Rev.2 ‘ya göre hesaplanmaya başlanmış olup o tarihten itibaren Üretici fiyatlarındaki değişimler, sanayi ürünleri için Yurt İçi Üretici Fiyat Endeksi (Yİ-ÜFE), ve Yurt Dışı Üretici Fiyat Endeksi (YD-ÜFE), tarım ürünleri için Tarım Ürünleri Üretici Fiyat Endeksi (Tarım ÜFE) olmak üzere üç ayrı endeks olarak hesaplanmaktadır. Bu değişiklik ilgili mevzuatta yapılan düzenleme ile Toptan Eşya Fiyat Endeksi (TEFE) ve Üretici Fiyatları Endeksinin (ÜFE), Yurt İçi Üretici Fiyatları Endeksi (Yİ-ÜFE), tarım sektörü TEFE ve ÜFE de Tarım ÜFE olarak değiştirilmiştir. Böylece daha önce TEFE ve ÜFE olarak hesaplanan veriler Yİ-ÜFE adı altında tek bir endeks olarak hesaplanmaktadır
ÜFE Hesaplama Örneği
TÜİK’in resmi internet sitesinde verilen bilgiye göre ÜFE endeksi Yİ-ÜFE endeksiyle aynı yöntem yani Laspeyres fiyat endeksi formülü kullanılarak hesaplanır. Hesaplamalarda 2003 yılı referans yılı olarak alınır. ÜFE endeksi cari üretici fiyatları, “yeni fiyat referans dönemi olarak alınan bir önceki Aralık ayının fiyatlarına (Po) ” bölünerek hesaplanmakta ve zincirleme değerler de Aralık ayının endeks verisiyle çarpılarak bulunmaktadır.
Örneğin; bir ürünün toptan fiyatı Mayıs 2019’da 100 TL ise referans dönemi Mayıs 2018’da ise 60 TL ise adet ürün için Laspeyres fomülü kullanılarak
I =(100 x12 / 60x12)x 100 =166 Mayıs 2019 endeks değeri 166 olarak bulunur.
Yıllık ÜFE Oranları
TÜİK 2014 yılından itibaren TEFE ve ÜFE endekslerini Yİ-ÜFE endeksi altında birleştirdiği için Ocak 2014’ten bu yana Yİ-ÜFE verilerini yayımlamaktadır.
2016, 2017, 2018 ve 2019 Yİ-ÜFE oranları
ÜFE’ye Göre Kira Nasıl Hesaplanır?
ÜFE’ye göre kira artışı hesaplanırken TÜİK’in (Türkiye İstatistik Kurumu) ÜFE verileri esas alınır. TÜİK, kendi web sayfalarında (www.tuik.gov.tr) her ayın ilk haftasında bir önceki ay gerçekleşen aylık ve yıllık bazda toplam ÜFE artış oranlarını içeren Üretici Fiyatları Endeksi başlıklı haber bültenini düzenli olarak yayınlar. Yıllık kira artışının kira sözleşmesinde belirtilen oranda yapılması gereklidir. Kira sözleşmesinde kira artış oranının belirtilmediği hallerde, kira bedeli bir önceki ayın bir önceki yılın aynı ayına göre ÜFE artış oranıyla çarpılarak yıllık kira artış tutarı belirlenir. ÜFE yerine Yİ-ÜFE kullanılmaya başlandığı için kira artışı hesaplamasında Yİ-ÜFE endeksi artışı verileri kullanılır.
Örneğin; kirası 3.000 TL olan ve kira sözleşmesi her yılın Haziran ayında yenilenen bir konutun kira bedeli, Haziran ayının ilk haftasında TÜİK’in yayımladığı Mayıs 2019’da bir önceki yılın aynı ayına göre yıllık Yİ-ÜFE artış oranı kadar artılabilir. Yıllık Yİ- ÜFE artışının %20 olarak açıklandığını varsayarsak buna göre kiranın 3000 x %20 = 600 TL artırılması ve yeni kira bedelinin 3000 +600 = 3600 TL olması gerekir.
