2025 asgari ücretine ilişkin görüşmeler devam ederken, "Asgari ücret ilk ne zaman çıktı, Türkiye’de asgari ücreti kim belirliyor?" gibi merak edilen soruları sizler için yanıtladık.
2025 yılında uygulanacak asgari ücretin belirlenmesi için yapılan toplantılardan birincisi 10 Aralık 2024 tarihinde, ikincisi ise ilk toplantıdan bir hafta sonra 16 Aralık 2024 tarihinde gerçekleştirildi. Taraflar arasında halen bir rakamın telaffuz edilmediği belirtilirken üçüncü toplantıda bir rakam dile getirilip getirilmeyeceği merakla bekleniyor.
7 milyon çalışanı ilgilendiren süreçteki belirsizlik sürerken bu yazımızda asgari ücretin tanımını, tarihini, özelliklerini ve belirleniş biçimlerini inceledik.
Asgari ücret nedir?
Asgari ücret, “İşçilere bir çalışma günü karşılığı olarak ödenen ve işçinin gıda, konut, giyim, sağlık, ulaşım, kültür vb. gereksinimlerini günün fiyatları üzerinden en az düzeyde karşılamaya yetecek ücret.” olarak tanımlanmıştır.
Ne kadar başarılı olduğu tartışılır olsa da asgari ücret bir sosyal politika aracı olarak; emek sömürüsünün önlenmesi, ücretin erimesinin önüne geçilmesi ve yoksulluğun azaltılması gibi amaçlarla ortaya çıkmıştır. Almanya gibi örneklere bakıldığında, şayet doğru ve disiplinli şekilde uygulanırsa, asgari ücret uygulamasının yukarıdaki amaçlara yardımcı olduğunu görmek mümkündür. Birleşmiş Milletler ve Uluslararası Çalışma Örgütü gibi kuruluşların tanımları uyarınca insan onuruna yaraşır bir asgari ücret, temel insan haklarından biri olarak görülmektedir.
Asgari ücretin tarihi
Uluslararası Çalışma Örgütüne (ILO) göre bir asgari ücret tarifesi uygulaması ilk kez 1894 yılında Yeni Zelanda’da ortaya çıkmıştır. Daha sonra 1896 yılında Avustralya’nın eyaletlerinden olan Victoria’da benzer bir uygulama başlamış; bunu 1909 yılında asgari ücret uygulamasına başlayan Birleşik Krallık izlemiştir. ABD’de 1920’li yıllarda bu konuda çalışmalar başlatılmış olsa dahi, Amerika Birleşik Devletleri Yüksek Mahkemesinin uygulamayı ilk başta Anayasa’ya aykırı bulması ve takip eden adli ve idari süreçlerle bir asgari ücret uygulanması 1941 yılını bulmuştur. İkinci Dünya Savaşı sonrası artan asgari ücret uygulamasına Hindistan (1948), Pakistan (1961), Hollanda (1969), Fransa (1970) ve İspanya (1980) da dahil olmuştur.
Osmanlı İmparatorluğu’na bakıldığında 1806 tarihli bir fermanda o zamanki para birimi ile belli işlerde çalışan işçilerin ücretlerinin tespit edildiği görülmüştür. Türkiye Cumhuriyeti’nde ise asgari ücret 1936 İş Kanunu ile bir yasal düzenlemeye erişmesine karşın uygulanmaya başlandığı yılın ancak 1951 olması dikkat çekmektedir.
1951-1974 arasında Türkiye’de bölgesel asgari ücret uygulanmış ve bu uygulama 1974 yılında terk edilmiştir. Bölgesel asgari ücret, tüm ülkede uygulanan yeknesak bir asgari ücret yerine farklı bölgelere farklı asgari ücret tarifeleri uygulanması olarak tanımlanabilir.
Türkiye’de asgari ücretin yasal zemini
Türkiye’de asgari ücret, 4857 sayılı İş Kanunu’nun 39. maddesi uyarınca, Asgari Ücret Tespit Komisyonu tarafından en geç iki yılda bir belirlenir. Yine ilgili kanun maddesine göre:
“Asgari Ücret Tespit Komisyonu, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığının tespit edeceği üyelerden birinin başkanlığında Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Çalışma Genel Müdürü veya yardımcısı, İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürü veya yardımcısı, Devlet İstatistik Enstitüsü Ekonomik İstatistikler Dairesi Başkanı veya yardımcısı, Hazine Müsteşarlığı temsilcisi, Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığından konu ile ilgili dairenin başkanı veya yetki vereceği bir görevli ile bünyesinde en çok işçiyi bulunduran en üst işçi kuruluşundan değişik iş kolları için seçecekleri beş, bünyesinde en çok işvereni bulunduran işveren kuruluşundan değişik iş kolları için seçeceği beş temsilciden kurulur.
Asgari Ücret Tespit Komisyonu en az on üyesinin katılmasıyla toplanır. Kurul, üye oylarının çoğunluğu ile karar verir. Oyların eşitliği halinde, Başkanın bulunduğu taraf çoğunluğu sağlamış sayılır. Komisyon kararları kesindir. Kararlar Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girer.”
Resmi Gazete’de yayımlanmak suretiyle yürürlüğe giren karar ise yayımlandığı ayı takip eden aydan itibaren, tüm çalışanlar için geçerli olur.
