Stockholm Uluslararası Barış Araştırmaları Enstitüsünün (SIPRI) 2023 yılına ilişkin küresel askeri harcamalar raporuna göre geçtiğimiz sene askeri harcamalar dünya genelinde yüzde 6,8 artarak rekor bir seviyeye yükseldi.
Rusya’nın Ukrayna’ya saldırmasının ardından 2 seneden fazla süre geçti. Savaş halen devam ederken Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü (NATO), Avrupa Birliği ve ABD’nin Ukrayna’ya destek vermesi sebebiyle bölgede zaman zaman gerilimin tırmandığına tüm dünya kamuoyu şahit oluyor. Buna ek olarak 2023 yılının Ekim ayından bu yana Gazze’de devam eden savaşın özellikle İsrail ve İran arasındaki gerilimi tırmandırması, Çin ve ABD arasında Tayvan sebebiyle ara ara yaşanan gerginlikler, Afrika ve Güney Amerika’daki bölgesel ve iç karışıklıklar, ulusal ve uluslararası terör hareketlerinin artması gibi unsurlar, askeri harcamaların artmasına sebep oluyor.
SIPRI 2023 küresel askeri harcamalar raporuna göre ise reel askeri harcamalar 2022 yılına kıyasla yüzde 6,8 artarak 2 trilyon 443 milyar dolar seviyesine geldi. Bu miktar, askeri harcamalar kategorisinde tüm zamanların en yüksek seviyesine işaret etti.
2 trilyon 443 milyar dolar, aslında küresel çapta GSYH’nin yaklaşık yüzde 2’sine tekabül ediyor. IMF’nin tahminlerine göre ABD’nin 2024 yılı nominal GSYH miktarının 28,8 trilyon dolar olması beklenirken ikinci sırada olması beklenen Çin’de ise beklenti 18,5 trilyon dolar. Tahminlere göre Almanya 4,6 trilyon dolarla üçüncü, Japonya 4,1 trilyon dolarla dördüncü ve Hindistan ise 3,9 trilyon dolarla beşinci sırada yer alacak.
Türkiye’nin ise 1,11 trilyon dolarlık GSYH ile on yedinci sırada olması bekleniyor.
Beş ülke, tüm askeri harcamaların yüzde 61’ini oluşturuyor
2023 yılında fazla askeri harcama yapan ilk beş ülke; ABD, Çin, Rusya, Hindistan ve Suudi Arabistan. Bu ülkelerin toplam askeri harcaması ise tüm harcamaların yüzde 61’ine denk geliyor.
Bu ülkelerden ABD, 2023 yılında yüzde 2,5 büyürken Çin yüzde 5,2, Rusya yüzde 3,6, Hindistan ise yüzde 7,2 büyüdü. Suudi Arabistan ekonomisi ise petrol dışı sektörlerde yüzde 3,8 büyüse de petrol fiyatlarındaki olumsuzlukların etkileri sebebiyle 2023 yılında küçüldü.
ABD örneğini farklı bir kategoride değerlendirmek gerekiyor. Şöyle bir örnekle açıklamak gerekirse ABD’nin Kaliforniya eyaletinin ekonomisi bu yıl da dünyanın en büyük beşinci ekonomisi oldu. Böyle bir büyüklüğe sahip bir ekonomide askeri harcamalara GSYH’den ayrılan 3-4 payla bile dünyada ilk sıranın alınması akla uygun bir durum. Ancak listede üst sıraları işgal eden diğer ülkelere bakıldığında coğrafi konum olarak jeopolitik gerginliklerin daha sık yaşandığı bölgelerde bulunan ülkelerin askeri harcamalara daha fazla pay ayırdığı görülmektedir. Örneğin yine SIPRI verilerine göre Orta Doğu’da askeri harcamalara GSYH içinden ayrılan ortalama pay yüzde 6-8 civarındadır. Dolayısıyla askeri harcamalar ile büyüme oranı arasında bir korelasyon olduğunu ezbere bir biçimde söylemek çok doğru olmayacaktır. Bunun yerine bölgede olası tehditlere karşı harcamaları artırma ihtiyacı hisseden ülkelerin, gerekirse farklı kalemlerden kesintiye gitmek pahasına askeri harcamaları artırmaya gittiğini değerlendirmek yanlış olmayacaktır.
Sözgelimi Rusya, IMF tahminlerine göre 2024 yılında 2 trilyon dolar nominal GSYH ile on birinci sırada olacak olsa da, askeri harcamalarda dünyada üçüncü sıradadır; ya da 2024 yılında 1,1 trilyon dolar ile Türkiye’nin ardından on sekizinci sırada olması beklenen Suudi Arabistan, askeri harcamalarda dünyada beşinci sıradadır.
Türkiye’de askeri harcamalar 2023 yılında arttı mı?
Raporda, Türkiye’ye ilişkin veri de yer aldı. Türkiye’de 2023 yılında askeri harcamalar, 2022 yılına kıyasla yüzde 37 artarak 15,8 milyar dolar oldu.
Türkiye’deki askeri harcamalar 2014 yılından bu yana yüzde 59 artmış olsa dahi, bu harcamaların devlet giderleri içerisindeki oranı giderek düşüyor. Yine SIPRI verilerine göre 2000 yılında askeri harcamalar devlet giderlerinin yüzde dokuzundan fazla bir miktara tekabül ederken 2022 yılına gelindiğinde bu oran yüzde 4,4 seviyesine düşmüş durumda.
GSYH perspektifinden bakıldığında da benzer bir tablo söz konusu. 2023 yılında Türkiye yüzde 4,5 büyüdü ve nominal GSYH değeri ilk kez 1 trilyon doları geçti 1,024 trilyon dolar olarak açıklandı. 2023 yılına ilişkin askeri harcamalara dair veri olan 15,8 milyar dolar, nominal GSYH’nin yalnızca yüzde 1,54’üne tekabül etmekte. Yani aslında sayısal değer olarak artış gösteren verinin, oransal bazda değerlendirildiğinde bölgedeki diğer ülkelere kıyasla çok daha düşük bir seviyede kaldığı dikkat çekiyor.
