Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı tarafından ilk olarak Sakarya'da uygulanmaya başlanacak ve yıl sonuna kadar da tüm illerde hayata geçirilecek "Depozitosu Olan Ambalajlar (DOA)" sisteminin Türkiye’deki işlerliğini, başarılı bir örnek olan Almanya ile karşılaştırarak ele aldık.
Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı, ilk olarak Sakarya'da uygulamasına başlayacağı ve yıl sonuna kadar da tüm illerde hayata geçireceği "Depozitosu Olan Ambalajlar (DOA)" sistemini tanıttı. Bu sistem, belirli bir depozito bedeli alınarak piyasaya sürülen ürünlerin tüketilmesi sonrasında iade alınması ve depozito bedelinin geri ödenmesine dayalı bir sistem olarak tanımlanıyor.
Bakanlık tarafından yapılan tanıma göre DOA sistemi ile ambalajların kaynağında ayrı toplanılması, birincil ham madde yerine kullanılarak doğal kaynakların korunması, ikincil ham madde kullanımıyla enerji sarfiyatının azaltılması, karbon emisyonlarının azaltılması ve sıfır atık ile döngüsel ekonominin desteklenmesi amaçlanıyor.
Benzer sistemler dünyanın bazı yerlerinde, özellikle de Avrupa’da uygulanıyor. Almanya, bu tarz bir geri dönüşüm sistemini oldukça oturmuş bir biçimde uygulayan ve halkta geri dönüşüm bilincini ve kültürünü yaratabilmiş bir ülke olarak dikkati çekiyor.
Depozito uygulaması hangi ürünler için geçerli olacak?
Türkiye’de cam, plastik ve alüminyum malzemeden yapılmış 0,1 litre ile 3 litre arasındaki tek kullanımlık ambalajlar zorunlu depozito kapsamına alındı. Üzerlerinde depozito logosu olan bu ambalajlar için depozito bedeli ödenecek.
Almanya’da da uygulama benzer şekilde işliyor. Yalnızca üzerlerinde depozito logosu olan ambalajlar bu kapsamda değerlendiriliyor.
Depozito miktarı ne kadar olacak?
Türkiye’de ambalaj başına belirlenen depozito miktarı 25 kuruş. Buna göre Bakanlık tarafından tescil edilmiş makineler ve manuel iade noktalarında tüketiciler, DOA mobil uygulamasını kullanarak depozito iadelerini gerçekleştirecek ve 25 kuruşluk iadesini alabilecek.
Almanya’da depozito miktarı kademeli biçimde uygulanıyor. En düşük depozito miktarı 8 cent ve bu miktar yarım litrelik cam şişelere uygulanıyor. Cam şişenin boyutuna ve niteliğine göre bazı cam şişelere 15 cent, bazı cam şişelere ve cam kavanozlara 25 cent depozito bedeli uygulanıyor. Plastik şişeler ve alüminyum kutulara ait depozito miktarı ise 25 cent.
İlk bakışta depozito miktarı aynı görünebilir ancak Türkiye’de inşa edilmeye çalışılan sisteme yönelik en büyük eleştirilerden biri 25 kuruşluk depozito miktarının gerçekçi olmaması. Şöyle ki:
Türkiye’de ve Almanya’da iki tüketicinin depozito geri dönüşümü ile bir kilo dana kıyma almak istediklerini varsayalım. Türkiye’de şu anda bir kilo dana kıymanın fiyatı yaklaşık olarak 400-450 lira arasında. Kabaca bir hesapla, 1600-1800 adet geri dönüşümlü ambalaj, yaklaşık olarak bir kilo kıyma fiyatına denk gelecektir.
Öte yandan, Almanya’da 12,50 euroya bir kilo organik dana kıyma almak mümkün. 8 cent tutarındaki ambalajlar baz alındığında 157 adet geri dönüşümlü ambalaj, 25 cent tutarındaki ambalajlar baz alındığında ise 50 adet geri dönüşümlü ambalaj bir kilo dana kıyma fiyatına denk geliyor.
Türkiye dijital bir sistemi hedeflerken Almanya’da sistem nakit üzerine kurulu
Türkiye’de hayata geçirilmeye çalışılan sisteme getirilebilecek bir başka eleştiri de sürecin gereğinden fazla dijital hale getirilmesi. DOA sisteminden faydalanmak isteyenler DOA uygulamasını indirmek zorunda. Geri dönüşüm bakiyesi uygulamada birikiyor, sonrasında bir elektronik cüzdana aktarılıp anlaşmalı market ve restoranlardan harcanabiliyor.
Burada asıl amacın geri dönüşüm olduğunu unutmamak gerekiyor. Almanya’da işleyen sisteme bakıldığında, insanların geri dönüşümlü ambalajları marketlerdeki geri dönüşüm otomatlarına verdikten sonra bu otomatlardan toplam tutara denk gelen bir fiş aldığı; bu fişi yalnızca o marketin kasalarında yaptığı alışverişe indirim olarak aldığı yahut kasadan fişte yazan miktar oranında nakit para alabildiği görülüyor. Bu durum, özellikle ihtiyaç sahibi vatandaşlara, isterlerse geri dönüşümlü ambalaj toplayıp kendilerine bu şekilde bir ek gelir ya da ihtiyaçlarını giderme imkanı sağlarken, geri dönüştürülen ambalaj miktarını da artırıyor.
Atılan adımın geri dönüşümü desteklemek adına iyi niyetli bir adım olduğu kabul edilse de beklentileri karşılayıp karşılamayacağı konusunda soru işaretleri bulunuyor.
