Fazla mesai kavramı Türkiye’de olduğu gibi diğer ülkelerde de uygulanıyor. Peki, farklı ülkelerde fazla mesai için çalışana ödenen ücrette nasıl farklılıklar bulunuyor?
Fazla çalışma, 4857 sayılı İş Kanunu 63. maddesinde belirtilen haftalık azami çalışma süresini aşan çalışma saatlerine verilen isimdir. Böyle bir durum yaşanması durumunda aynı kanunun 41. maddesi uyarınca belirlenen fazla çalışma ücreti işveren tarafından çalışana ödenir.
Türkiye’de haftalık azami çalışma saati ne kadar?
4857 sayılı İş Kanunu 63. maddesi, haftalık çalışma saatini en çok 45 saat olarak belirlemiştir. Ayrıca aksi kararlaştırılmamışsa bu süre, işyerlerinde haftanın çalışılan günlerine eşit ölçüde bölünerek uygulanır. Memurlar için ise bundan farklı bir düzenleme söz konusudur. 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu kapsamında memurların haftalık çalışma süresi 40 saat ve haftada 5 gün olarak düzenlenmiştir. Ayrıca Basın İş Kanunu ve Denizcilik İş Kanunu ise haftalık çalışma süresini 48 saat olarak düzenlemiştir. Farklı kanunlardaki düzenlemeler nasıl olursa olsun, bir genel kural olarak günde 11 saatin üzerinde çalışmak kanunen yasaktır.
Türkiye’de fazla mesai ücreti nasıl belirlenmiştir?
Vurgulanan noktalara ek olarak, yukarıda da belirtildiği üzere, iş sözleşmesinde tarafların üzerinde anlaştığı günlük ve haftalık çalışma saatinin aşılması durumunda işveren, işçinin çalıştığı süre için işçiye ekstra mesai ücreti ödemek zorundadır. Ayrıca 20.00 ila 06.00 saatleri arasında çalışma olarak kabul edilen gece çalışmasında fazla mesai uygulaması yasaktır.
Haftalık çalışma süresinin 45 saat olarak belirlendiği durumlarda yani işçinin haftalık azami iş süresine göre çalıştığı durumlarda, İş Kanunu 41. maddesi uyarınca her bir saat fazla çalışma için saat başına düşen çalışma ücretinin yüzde 150’si ödenir.
Haftalık çalışma süresinin sözleşmelerle 45 saatin altında belirlendiği durumlarda (örneğin günlük 8 saatten haftada 40 saat) kanunda belirtilen esaslar dahilinde uygulanan ortalama haftalık çalışma süresini aşan ve 45 saate kadar yapılan çalışmalar kanunda ‘fazla sürelerle çalışmalar’ olarak adlandırılır. Fazla sürelerle çalışmalarda, her bir saat fazla çalışma için saat başına düşen çalışma ücretinin yüzde 125’i ödenir. Bunun ardından 45 saati aşan fazla mesailerde ise yine saatlik ücretin yüzde 150’si ödenecektir.
Bu noktada belirtilmelidir ki işçi fazla mesai ücretini para olarak almak zorunda değildir. Fazla mesai ya da fazla sürelerle çalışma yapan işçi eğer isterse zamlı ücret yerine, fazla mesai yaptığı her bir saat karşılığında bir buçuk saat, fazla sürelerle çalıştığı her bir saat karşılığında ise bir saat on beş dakikayı izin olarak kullanmayı tercih edebilir. Hak edilen bu serbest zaman altı ay içinde, çalışma süresi esnasında ve ücrette herhangi bir kesinti olmadan kullanır.
ABD ve AB’de nasıl bir uygulama var?
ABD’de azami çalışma saatleri konusunda bir düzenleme bulunmamakla birlikte 7 günlük sürede; günde 8 saat olmak üzere haftada toplam 40 saatlik çalışma süresi hem tavsiye edilen hem de en çok uygulanan yöntemdir. Ekstra çalışma saatleri için ise günlük 10 saate dek alınan ücretin yüzde 150’si; 10 saat ve üzerinde ise yüzde 200’ü ödenmektedir.
Avrupa Birliği’nde (AB), üye ülkeler için uyulması zorunlu olan çatı düzenlemeler bulunmakla birlikte, AB üyesi ülkeler bu çatı düzenlemeleri ihlal etmeden ülke içi yasal düzenlemeleri belirlemekle yükümlüdürler.
AB’de haftalık çalışma saatleri 5 iş günü ve günde 8 saat olmak üzere haftada toplam 40 saat olarak düzenlenmiş durumdadır. Ekstra mesailer dahil haftada 48 saatten fazla çalışmak ise yasaklanmış durumdadır. Ek mesai ücreti ise genellikle alınan ücretin yüzde 150’si ya da 200’ü olarak ödenmektedir.
