Kur korumalı mevduat (KKM) hacminde düşüş sürerken, KKM’nin kuruluşundan bu yana bütçeye olan maliyetini ve fonksiyonlarını inceledik. İşte KKM’nin dünü, bugünü ve yarını..
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasının (TCMB) 2021 yılında artan enflasyona rağmen faiz indirimi politikası izlemesi sonrasında 2021 yılının başında 7,37 seviyesinde olan dolar/TL çaprazı yüzde 55’i aşan bir değer kaybıyla 20 Aralık 2021 gecesine gelindiğinde 18 liranın üzerine çıkmıştı.
O gün gerçekleştirilen Kabine Toplantısı’nın ardından Cumhurbaşkanı Erdoğan ise açıklamalarda bulunarak, TL varlıklarda kalarak muhtemel döviz getirisine ulaşılabilmesine olanak verecek yeni bir 'ekonomik model' duyurmuş; döviz kurundaki dalgalanma yüzünden bir fiyat vermekte güçlük çeken ihracatçı firmalara da TCMB’nin doğrudan ileri vadeli kur seviyesi vereceğini açıklamıştı. Açıklamaların ardından dolar/TL ise oldukça sert ve sürpriz bir düşüşle 12 seviyesinin altına kadar inmişti.
21 Aralık 2021 tarihinde Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından yapılan ve KKM’yi tanıtan basın açıklaması ise şöyle olmuştu:
“Birikimlerini TL mevduat olarak değerlendiren vatandaşlarımızın kurlardaki oynaklık karşısında mağdur olmaması için Sn. Cumhurbaşkanımızın da açıkladığı gibi “Kur Korumalı TL Vadeli Mevduat” ürünü devreye alınmıştır.
Ürün, gerçek kişilerce TL vadeli hesaplar üzerinde işleyecek faiz ile hesap açılış ve vade tarihlerindeki kur değişim oranı kıyaslanacak; yüksek olan oran üzerinden hesap nemalandırılacak ve bu mevduat ürününe stopaj uygulanmayacaktır.
Kur farkı hesaplamaları için Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası her gün saat 11.00’de USD döviz alış kuru yayınlayacaktır.
Vade sonunda kur değişiminin faiz oranı üzerinde kalması halinde oluşabilecek fark müşteri hesabına TL olarak yansıtılacaktır.
Hesaplar 3, 6, 9 ve 12 ay vadeler ile açılabilecek olup; minimum faiz oranı TCMB Politika Faiz Oranı olarak uygulanacaktır.
Sisteme isteyen her banka katılabilecektir.
Vadeden önce hesaptan para çekilmesi durumunda hesap vadesiz hesaba dönüşecek, faiz hakkı ortadan kalkacaktır. Hesabın açıldığı tarihteki TCMB kuru ile hesabın kapatıldığı tarihteki TCMB kurundan düşük olan üzerinden hesap bakiyesi güncellenecektir.
Öte yandan söz konusu ürünün Katılım Bankacılığı’nda da uygulanması konusunda çalışmalar sürdürülmektedir. Kamuoyuna saygıyla duyurulur.”
KKM’nin maliyeti ne kadar oldu?
TL’nin değerini döviz karşısında korumak amacıyla tasarlanan bir enstrüman olan KKM’nin ilk ödemeleri ise 2022 yılının Mart ayında başladı.
Kaynak: Hazine ve Maliye Bakanlığı
Merkezi bütçenin 2022 yılının Kasım ayında 108 milyar TL fazla vermesi sebebiyle o ay KKM’ye ödeme yapılmazken geri kalan tüm aylarda yapılan ödemelerle KKM’nin 2022 yılı bütçesine yükü 92,5 milyar TL oldu.
Kaynak: Hazine ve Maliye Bakanlığı
2023 yılında ise KKM’nin bütçeye toplam maliyeti şu ana dek 59,5 milyar TL olurken mart, ağustos ve eylül aylarında bütçeye herhangi bir maliyeti oluşmadı.
Böylece, yaklaşık iki senelik sürede KKM’nin bütçeye toplam 152 milyar TL yükü oldu.
TCMB’nin aylık kur ortalaması üzerinden her ayki KKM gideri hesaplandığında bu toplam maliyet 7,89 milyar dolara karşılık geliyor ve bunun güncel kur üzerinden karşılığı ise 220,67 milyar TL oluyor.
Tüm bunlara ek olarak KKM başladığından bu yana ana amacı olan TL’yi dövize karşı koruma görevini de yerine getiremedi. KKM açıklandıktan sonra en düşük seviyeyi gören dolar/TL çaprazı sonrasında yüzde 130’dan fazla artış gösterdi. Ayrıca, ekonomist Mahfi Eğilmez’in değerlendirmesine göre, döviz tevdiatından gelen kur korumalı hesapların kur farklarına ek olarak yakın bir zamanda gerçekleştirilen düzenlemeyle TL mevduatın kur farklarının da TCMB tarafından ödenmeye başlanmasıyla TCMB’nin KKM hesapları için ödediği kur farkının miktarı açıklanmadığı için bilinmiyor.
Ancak yine Eğilmez’e göre piyasada yapılan tahminler, 2023 yılında TCMB’nin KKM için yapacağı ödemelerin 500 - 550 milyar TL’den aşağı olmayacağı yönünde.
KKM’den çıkış ne zaman?
TCMB ağustos ayı sonunda KKM’den kademeli çıkış kapsamında Merkez Bankası, KKM’ye dönüşüm hedefi uygulamasına son verildiğini açıklamıştı. Bunu izleyen bir dizi talimatın ardından eylül ayı sonunda TCMB'den gelen son talimatta TL dönüşümlü KKM'de asgari faiz zorunluluğu kaldırılmış ve bu gelişme KKM’de sona yaklaşıldığı olarak yorumlanmıştı.
En son Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek, geçtiğimiz hafta yaptığı açıklamada iç talebi daha ılımlı hale getirmeyi hedeflediklerini belirterek KKM enstrümanından çıkmak istediklerini dile getirmişti. İlerleyen günlerde KKM’den kademeli çıkış için ek adımlar görmemiz çok olası.
