2024 yılında uygulanacak asgari ücrette sona gelinirken, ülkemizde ve dünyada asgari ücretin belirlenme sürecini sizler için inceledik.
2024 yılında uygulanacak asgari ücretin belirlenmesi için yapılan toplantılardan birincisi 11 Aralık 2023 Pazartesi günü, ikincisi ise ilk toplantıdan bir hafta sonra 18 Aralık 2023 Pazartesi günü gerçekleştirilmişti. Taraflar arasında halen bir rakamın telaffuz edilmediği belirtilirken üçüncü toplantının bu hafta içinde gerçekleşmesi bekleniyor.
Milyonlarca çalışanı ilgilendiren süreçteki belirsizlik sürerken bu yazımızda ise asgari ücretin tanımını, tarihini, özelliklerini ve belirleniş biçimlerini inceledik.
Asgari ücretin tanımı
Asgari ücret, Türk Dil Kurumu Güncel Türkçe Sözlük’te şöyle tanımlanıyor:
“İşçilere bir çalışma günü karşılığı olarak ödenen ve işçinin gıda, konut, giyim, sağlık, ulaşım, kültür vb. gereksinimlerini günün fiyatları üzerinden en az düzeyde karşılamaya yetecek ücret.”.
En kaba tanımıyla bu biçimde tanımlanabilecek olan asgari ücretin çıkış amacı ise daha farklı. Ne kadar başarılı olduğu tartışılır olsa da asgari ücret bir sosyal politika aracı olarak; emek sömürüsünün önlenmesi, ücretin erimesinin önüne geçilmesi ve yoksulluğun azaltılması gibi amaçlarla ortaya konmuştur. Almanya gibi örneklere bakıldığında, şayet doğru ve disiplinli şekilde uygulanırsa, asgari ücret uygulamasının yukarıdaki amaçlara yardımcı olduğunu görmek mümkündür. Birleşmiş Milletler ve Uluslararası Çalışma Örgütü gibi kuruluşların tanımları uyarınca insan onuruna yaraşır bir asgari ücret, temel insan haklarından biri olarak görülmektedir.
Asgari ücretin tarihi
Uluslararası Çalışma Örgütüne (ILO) göre bir asgari ücret tarifesi uygulaması ilk kez 1894 yılında Yeni Zelanda’da ortaya çıkmıştır. Daha sonra 1896 yılında Avustralya’nın eyaletlerinden olan Victoria’da benzer bir uygulama başlamış; bunu 1909 yılında asgari ücret uygulamasına başlayan Birleşik Krallık izlemiştir. ABD’de 1920’li yıllarda bu konuda çalışmalar başlatılmış olsa dahi, Amerika Birleşik Devletleri Yüksek Mahkemesinin uygulamayı ilk başta Anayasa’ya aykırı bulması ve takip eden adli ve idari süreçlerle bir asgari ücret uygulanması 1941 yılını bulmuştur. İkinci Dünya Savaşı sonrası artan asgari ücret uygulamasına Hindistan (1948), Pakistan (1961), Hollanda (1969), Fransa (1970) ve İspanya (1980) da dahil olmuştur.
Osmanlı İmparatorluğu’na bakıldığında 1806 tarihli bir fermanda o zamanki para birimi ile belli işlerde çalışan işçilerin ücretlerinin tespit edildiği görülmüştür. Türkiye Cumhuriyeti’nde ise asgari ücret 1936 İş Kanunu ile bir yasal düzenlemeye erişmesine karşın uygulanmaya başlandığı yılın ancak 1951 olması dikkat çekmektedir.
Asgari ücretin belirlenmesindeki farklı ekoller
Asgari ücretin belirlenmesinde ülkelerin çoğunluğu (yaklaşık yüzde 90’ı) yasal - zorunlu bir asgari ücret sistemi uygulanırken başta İskandinav ülkeleri olmak üzere bazı ülkelerde asgari ücret, ulusal veya sektörel düzeyde toplu iş sözleşmeleriyle belirlenir.
Asgari ücretin belirlenmesinde dünyada üç temel uygulama mevcuttur:
- Asgari ücretin doğrudan hükümet tarafından belirlenmesi: ABD, Hollanda, İspanya, Brezilya, Yunanistan asgari ücreti bu şekilde belirlemektedir. Bu ülkelerde asgari ücreti hükümet, ekonomik gelişmeleri göz önünde bulundurarak kendisi belirlemektedir.
- Asgari ücretin hükümet ve sosyal taraflar arasında müzakere veya danışma yoluyla belirlenmesi: Türkiye, Almanya, İngiltere, Fransa gibi ülkelerde bu yöntem kullanılmaktadır. Komiteler; hükümet, işçi, işveren ve sendika temsilcilerinden, kimi zamansa bilimsel danışmanlardan oluşmaktadır.
- Asgari ücretin ulusal veya sektörel toplu pazarlık yoluyla belirlenmesi: Bu yöntemi uygulayan ülkelerden biri Fransa’dır. Fransa’da bu yöntem, bir önceki yönteme ek olarak kullanılır.
Türkiye’de asgari ücretin yasal zemini
Türkiye’de asgari ücret, 4857 sayılı İş Kanunu’nun 39. maddesi uyarınca, Asgari Ücret Tespit Komisyonu tarafından en geç iki yılda bir belirlenir. Yine ilgili kanun maddesine göre:
“Asgari Ücret Tespit Komisyonu, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığının tespit edeceği üyelerden birinin başkanlığında Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Çalışma Genel Müdürü veya yardımcısı, İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürü veya yardımcısı, Devlet İstatistik Enstitüsü Ekonomik İstatistikler Dairesi Başkanı veya yardımcısı, Hazine Müsteşarlığı temsilcisi, Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığından konu ile ilgili dairenin başkanı veya yetki vereceği bir görevli ile bünyesinde en çok işçiyi bulunduran en üst işçi kuruluşundan değişik iş kolları için seçecekleri beş, bünyesinde en çok işvereni bulunduran işveren kuruluşundan değişik iş kolları için seçeceği beş temsilciden kurulur.
Asgari Ücret Tespit Komisyonu en az on üyesinin katılmasıyla toplanır. Kurul, üye oylarının çoğunluğu ile karar verir. Oyların eşitliği halinde, Başkanın bulunduğu taraf çoğunluğu sağlamış sayılır. Komisyon kararları kesindir. Kararlar Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girer.”
Resmi Gazete’de yayımlanmak suretiyle yürürlüğe giren karar ise yayımlandığı ayı takip eden aydan itibaren, tüm çalışanlar için geçerli olur.
